Witboy in Afrika. Deon Maas
reis nie met ’n kangaroo pouch en ’n plan nie. Die meeste van my avonture gebeur gewoonlik per ongeluk. “Fools rush in where angels fear to tread” is waarskynlik uitgedink met my in gedagte. Die feit dat ek nog hier is, beteken dat daar iemand is wat na my kyk.
Watter groter mag ook al die padkaart van my lewe beplan het, het ’n goeie sin vir humor gehad. Hy (of Sy) het gesorg vir genoeg avontuur saam met ’n brandende begeerte om die vreemde op ’n cowboyagtige manier te verken. Dit beteken dat ek ewe gemaklik voel in Antwerpen as in Kigali, of tussen die advertensieborde op 42nd Avenue in New York en swaar gewapende soldate by ’n padblokkade in die ooste van die Kongo. Dit beteken dat ek koelkop kan bly terwyl ek moet onderhandel met ’n soldaat in Ray-Ban Aviators wat vrot van die kokaïen is en ’n gelaaide AK47 onder my neus rondswaai.
Sowat 90% van hierdie boek is die waarheid. Die ander tien persent is totale versinsels. ’n Mens kan nie alles glo wat jy lees nie en deur nie te sê watter 90% die waarheid is nie, hou ek hopelik ’n paar prokureurs van my rug af. Niemand se ego of reputasie is beskadig gedurende die skryf van hierdie boek nie, maar heelwat mense se name is verander om hulle (en my) te beskerm. Verder hoop ek maar net die lang arm van die gereg sal te kort wees om my te vind, aangesien die gebeure waarop die stories gegrond is buite die grense van Suid-Afrika plaasgevind het.
Ek wil by voorbaat vir my ouers jammer sê oor ek hulle waarskynlik weer gaan embarrass. Ek weet baie van die goed wat ek sê en doen, laat hulle wonder waar hulle met my opvoeding verkeerd gegaan het. Daarop kan ek net sê: Julle het my gemaak soos ek is. In ’n era wat vir eng denke bekend was, het julle my aangemoedig om dinge te ondersoek en opinies oor sake te hê. Julle het dit reggekry en daarvoor is ek julle ewig dankbaar.
Vir die rekord wil ek net sê dat ek goed grootgemaak is, maar dat die euwels van seks, alkohol, dwelms, popmusiek en ’n verbeelding wat vir niks terugstaan nie, my verlei het. Daaroor is ek nie jammer nie.
Vir my kinders wil ek vra om asseblief te doen wat ek sê en nie wat ek doen nie. Dit moet erg wees om ’n pa te hê wat ’n ewige tiener is. Ek weet dat julle allerhande handgemaakte houtspeelgoed as presente gekry het terwyl julle eintlik Nintendo wou gehad het.
Baie dankie aan Pauli, wat aan my die beweegruimte gegee het om soveel tyd af te staan aan iets wat so min geld maak en ons besigheid, Meerkat Media, onder druk geplaas het. Sy het my ook toegelaat om stories te vertel wat ander mans se vroue hulle dalk nie sou toelaat nie. Sy was ook die een wat die huis aan die gang moes hou terwyl ek oor die wêreld gekerjakker het. Sy moes cope met kinders in polisieselle, water- en elektrisiteitsrekeninge en ’n bouery aan ons huis terwyl ek soos ’n wafferse hunter-gatherer gaan inligting versamel het.
Hulle sê elke storie het ’n begin, ’n middel en ’n einde. Wie “hulle” nou eintlik is, kan niemand my ook vertel nie. Dis seker maar dieselfde “hulle” wat gehoor het dat die polisieman se vrou ’n bietjie te lank by die mechanic gekuier het terwyl manlief uitstedig was. In dié geval is “hulle” seker reg. ’n Storie moet ’n begin hê. Ek is nie so seker oor waar die verhaal se middel lê nie, maar tussen die redigeerder en my uitgewer sal hulle dit seker uitsorteer.
Die einde word nie noodwendig deur die skrywer bepaal nie. As hy gelukkig is, sal hy die leser se aandag tot op die laaste bladsy hou. Indien nie, is dit tweedehandsboekwinkel toe of word dit een van daardie laasteminuut-geskenke vir ’n verjaardagpartytjie.
Hopelik sal ek wel daarin slaag om jou ’n rukkie te laat ophou televisie kyk. Televisie is sleg vir jou sekslewe en gee die lewe weer in kort soundbites sonder om werklik ooit by die kruks van enige saak uit te kom. Nie dat ek noodwendig altyd by die punt van ’n saak uitkom nie, maar die avontuur op pad daarheen is tog belangriker as enigiets anders.
Ten slotte wil ek vir al die lugrederye wat ek deur die jare gebruik het, sê dat dit suig om in ekonomiese klas te vlieg. Julle is almal swak en ’n klad op die naam van goeie maniere en klantediens. Hoe verwag julle van my om ’n fliek se dialoog te volg met Chinees vervaardigde oorfone van R1,50 elk, terwyl die mense rondom my nog wawyd wakker en aan die gesels is, omdat julle hulle nie genoeg alkohol wil gee nie? Oorweeg dalk ook ’n reël dat alle kinders onder tien onmiddellik ’n Valium moet kry om op die vlug toegelaat te word. Vliegtuigfrustrasie is die werklike gevaar, nie naelknippers en sigaretaanstekers nie.
Eendag as ek president is, gaan ek julle almal laat toesluit.
Deon Maas[1]
Murtalla Mohammed-lughawe
Lagos, Nigerië
[1] Deon Maas is Witboy, maar Witboy is nie Deon Maas nie.
| TWEE AFRIKANE IN NEW YORK Harlem, 2002 |
Irriterende en polities korrekte swart Amerikaanse joernalis (Joernalis): “How do you see the future of African-Americans?”
Baie bekende en sarkastiese swart Suid-Afrikaanse musikant (Musikant): “What is an African-American?”
Joernalis: “You know, black Americans?”
Musikant: “Why do you call them ‘Africans’?”
Joernalis: “Because that’s where they’re from.”
Musikant: “You mean blacks here call themselves ‘African’?”
Joernalis: “Yes, didn’t you know?”
Musikant: “My white friend here is African. Black Americans are not.”
Joernalis: “Why do you say that?”
Musikant: “You can only call yourself African if you can shit behind a bush and wipe your arse with leaves.”
Joernalis: “I can’t write that.”
Musikant: “Well, then I guess that’s the end of the interview. Hey, Deon, wanna go and irritate some more niggers?”
| 1 | GUERRILLAS DEUR DIE MIS Rwanda, 1998 |
EK STAAN IN die middel van die internasionale vertreksaal op die Johannesburgse lughawe – omring deur ’n berg klanktoerusting. Die gesamentlike kapasiteit daarvan is genoeg om ’n hele stadion vol mense dae lank doof te laat. Ondanks die lugreëling sweet die ouens wat die toerusting aandra.
Ek sweet ook, maar nie weens fisieke uitputting nie. Dis my eerste trip na Donker Afrika. My hele lewe lank is ek gewaarsku teen die Swart Gevaar en nou stap ek soos Daniël in die leeukuil in. Die enigste verskil is dat dit nie geloofsoortuiging is wat my in die leeukuil injaag nie, maar ’n sin vir avontuur. Ek doen dit vrywillig.
Terwyl die ouens nóg goed aandra, is dit my werk om die arm van die oulike dametjie agter die toonbank te probeer draai, want ons sal beslis moet betaal vir die ekstra gewig. Ek het R10 000 kontant in my sak om enige probleme mee uit te sorteer, maar ons hele reis lê nog voor; dus moet ek die bybetaling so klein as moontlik hou.
My klewerige gevoel kom nie net van die onsekerheid oor my eerste besoek noord van die Limpopo nie. Ek is ook verantwoordelik vir die welsyn van meer as ’n dosyn mense. Wel, nie mense nie, maar musikante. Musikante is ’n spesiale subspesie. Hulle verloor paspoorte, verpas vlugte, raak dronk en eindig in ander mense se beddens sonder dat hulle weet waar die beddens is. Die kontant gaan dalk nie lank hou nie.
Dit het alles ’n paar weke vantevore begin. Ek was die ywerige seun wat soos die juffrou se witbroodjie sy arm in die lug rondgeswaai het toe Gallo se base wou weet wie daarin belangstel om Lucky Dube se bestuurder te wees vir ’n toer in Rwanda. Dit was vier jaar ná die volksmoord daar en ook vier jaar die nuwe Suid-Afrika in. In daardie stadium was Afrika nog ’n donker plek vir die deursnee-Suid-Afrikaner. Veral as jy wit was.
Wel, het ek gedink, minstens sou niemand my met ’n Hutu of ’n Tutsi verwar as enigiets verkeerd loop nie.
Nie een van my swart kollegas het eens oorweeg om te