Witboy in Afrika. Deon Maas
hotel het in daardie tyd gedien as skuilplek vir honderde vlugtelinge en is ’n ruk lank deur VN-troepe beskerm. Party mense het in die hotel self gebly en ander het in die tuin en langs die swembad geslaap. Die VN-troepe is egter op kort kennisgewing onttrek. Die Hutu-moordenaars het op die hotel toegesak en die vlugtelinge genadeloos uitgemoor.
Dít was hoekom die hotel so ’n kliniese gevoel gehad het. Hulle moes die verlede uitwas, oorverf en toepleister sodat die stemme van die dooies ten minste sagter sou raas.
Die hotel self was met ons besoek nog nie heeltemal operasioneel nie. Party verdiepings was nog nie oop nie omdat herstelwerk nog nie klaar was nie. Op die verdieping waarop ek gebly het, was net die een kant – wat oor die swembad uitgekyk het – oop. Ek het een aand die deur oopgemaak van een van die kamers wat nog in die herstelproses was. Ek weet nie wat ek verwag het om daar te sien nie. Het ek gedink daar sou koeëlgate in die mure wees? Of bloed? Daar was niks. En toe ek binne staan in die donker met die toe deur agter my, was daar net stilte. Die verlede was toegepleister sodat dit nie die toerismebesigheid raak nie.
Buite die hotel was dit ’n ander storie. Dit was nie asof ’n mens hard moes soek na stories oor die volksmoord nie. Dit was eerste op die agenda. Die Tutsi’s wat ons dagtoere gereël het, het seker gemaak daarvan. Eet jou ontbyt, drink jou koffie, klim in die matatu en kom laat ons gaan geraamtes kyk. Teen die derde besoek aan ’n toneel wat met die volksmoord verband hou, het ek my voet neergesit. Genoeg was genoeg.
Party van die beendere het nog net so in hope gelê en wanneer hulle die seile daarvan afgetrek het, het daar kraaie van onder uitgevlieg. Dan was daar die houtrakke met die skedels daarop uitgestal. Duisende in rye. Die impak van duisende skedels was natuurlik groter as hope bene wat later in massa-grafte begrawe sou word. Wat het geword van respek vir die dooies? Of moes hulle tot in ewigheid dien as bewys van wat gebeur het?
Elke keer is daar ’n baie simplistiese verduideliking aan my gegee oor wat gebeur het en hoekom. Dit is mooi en stadig aan my verduidelik asof ek ’n skoolkind of ’n toeris was. Die oomblik dat ek ingeligte vrae gevra het, het almal verduidelik dinge is nie eintlik soos dit van buite af lyk nie. Dat jy daar moet wóón om te verstaan hoe dinge werk. ’n Bietjie soos ’n wit Suid-Afrikaner by ’n aandete in die buiteland in die 1980’s.
Maar genoeg van dood en filosofie. Ek was hier om te rock and roll of minstens te reggae. Ek was op soek na die partytjie.
Die naglewe … mmm, watter naglewe?
Denis, die Belgiese VN-verteenwoordiger, het my reeds gewaarsku om nie te veel te verwag nie. Hy het my genooi vir middagete by sy huis in een van Kigali se beste woonbuurte. Daar waar die diplomate woon. Ek het gehoop hy sou my ’n paar name van lekker kuierplekke kon gee, maar hy was nie van veel hulp nie en boonop was die ete’n saai affêre. Dit het gou geblyk hy het boonop ’n versteekte agenda gehad: Hy wou vir Lucky ontmoet.
En nadat ek die afspraak gereël het, het hy nooit weer met my gepraat nie.
Soos dit donkerder geword het, het dit ook stiller geword in Kigali. Daar was geen pompende klubs met draaiende ligte en Johnny Walker Black nie. Dit was ’n gevaarteken. Dit maak nie saak hoe arm of agterlik enige hoofstad in Afrika is nie, daar is altyd ’n plek wat baie trendy was iewers in die laat 1970’s of vroeë 1980’s en steeds die hart van die partytjie is. Dit het altyd ’n snoekertafel, ’n klankstelsel wat harder oopgedraai word as wat hy kan hanteer, prostitute en beslis Johnny Walker Black – die statussimbool in Afrika wat bewys dat jou duur klere nie beteken jou beursie is nou leeg nie. Die manier om die “Big Boys”, soos oral op die vasteland na hulle verwys word, van die klein vissies te skei.
Hier was niks. Selfs die standaard-huissjebeen-soort ding wat jy in elke straat in elke stad kry, was hier afwesig. Wel, nie afwesig nie, net vroeg toe. Eers het ek vermoed daar is ’n aandklokreël, maar gou het ek besef die klein groepies mense wat nog ná sononder rondhang en ’n bier geniet, is dalk nie die soort drinkebroers wat goed vir my gesondheid sou wees nie – safe pass-brief ofte not. Ek dink ook nie baie van die plaaslike inwoners het hulle geselskap gesoek nie. Ná sononder was Kigali dood omdat dit gevaarlik was en mense steeds in vrees gelewe het. Die polisie was nie noodwendig jou vriend nie.
Ek het twee aande lank my soektog na ’n naglewe voortgesit met ’n drywer wat nie noodwendig my avontuurlus en opgewondenheid om in Kigali te wees, gedeel het nie. Die hotel self het nie veel aksie gebied nie en die Suid-Afrikaanse musikante was, wel, musikante. Hulle was travel-weary en het niks in hul omgewing belanggestel nie. Dit was gou duidelik dat as daar nie vermaak was nie, ek my eie sou moes skep. My ouma het altyd gesê ledigheid is die duiwel se oorkussing en ek is ’n goeie voorbeeld daarvan. Verveling maak my gevaarlik.
Ek het een middag die ure verwyl deur twee straatkinders vir middagte in die spoghotel te vat. Dit was ’n interessante sosiale eksperiment wat ek grotendeels om akademiese redes gedoen het. Die veiligheidswag wat probeer keer het dat hulle in die hotel ingaan en die kelner wat geweier het om hulle te bedien, terwyl ek daarop aandring dat ek in die hotel bly en daarom geregtig is om my gaste daarheen te bring, het gesorg vir ’n atmosfeer wat jy met ’n mes kon sny. My argument was dat ander mense toegelaat word om prostitute as gaste na die hotel te bring en niemand ’n probleem daarmee het nie. Ek het ook daarop aangedring dat ons ’n tafel in die middel van die restaurant kry in plaas van die een in die hoek wat hulle aanbeveel het.
Die restaurant was nie vol nie, maar my mede-middageters, die sakemanne met hul duur horlosies en splinternuwe selfone wat almal eers ná die volksmoord teruggekom het uit selfopgelegde ballingskap in België, was duidelik nie beïndruk met die geselskap waarin hulle hul bevind het nie.
Die kelner het die twee seuns die hele tyd in Kinyarwanda aangespreek en aan sy stemtoon kon ek aflei dat dit nie noodwendig komplimente was nie. Die twee outjies, seker so tussen agt en tien, hoewel dit altyd moeilik is om raak te raai in ’n plek soos dié, het hulle nie aan hom gesteur nie. Skielik was hulle in ’n posisie van mag en niemand kon dit van hulle wegvat nie. Hulle het geweet ek sou hulle beskerm en daarom kon hulle hardegat met die kelner wees.
Ná ’n feesmaal van hamburgers en vele Fantas het van ons musikante hul djembes gebring en in die restaurant begin trom speel terwyl die straatkinders vir hulle Rwandese volksliedjies geleer het. Teen hierdie tyd het selfs die kelner se houding verander en toe die grootbaas ’n paar minute lank iets anders moes gaan doen, het hy selfs kom saamsing en ’n paar danspassies aan ons gewys. Die eerste keer was daar ’n glimlag op sy gesig, maar dit het nie tot by sy oë gekom nie. Dié was steeds dood, verskuil agter die muur wat hy om sy geheue moes bou.
Twee uur later het ek die kinders na die uitgang van die hotel vergesel. In die paar dae wat ek reeds daar was, het ek gesien hoe kinders wat nie wou luister nie, sommer maklik met rubberlatte bygekom word. Dit was die norm en ek wou keer dat my nuwe vriende se dag op ’n lae noot eindig. Terwyl ons uitgeloop het – op ’n plek waar die ander hotelwerknemers ons nie kon sien nie – het die kelner ons uitasem ingehaal en iets in Kinyarwanda aan die kinders gesê. Dié slag was daar glimlagte op hul gesigte terwyl hy sy hand op elkeen se kop gesit en dit gevryf het. Die kinders het om die blok geloop na die agterkant van die hotel. Daar het die kelner vir hulle elkeen ’n enorme sak kos gegee om saam huis toe te vat.
Die laaste prentjie in my kop was van die twee seuns wat laggend in die stofstraat afloop en luidrugtig hul ervaring van die middag bespreek terwyl hulle goed geoefende toertjies met ’n leë sardynblik gedoen het.
Ek dink dit was op hierdie punt wat daar besluit is dat ek ’n lyfwag nodig het. Tot vandag toe weet ek nie of dit op aandrang van die hotel of die promotor was nie. My omswerwinge buite die hotel se veiligheidsheining, en nou ook daar binne, het mense senuagtig begin maak. Of die lyfwag aangestel is om my op te pas of dop te hou, is natuurlik oop vir bespreking.
Die belangrike mense om my het nie gehou van al die politieke vrae wat ek vra nie en hulle was ongemaklik omdat ek so maklik met almal oor die weg gekom het. Die laaste strooi was dat ek my dollars vir franke verruil het op straat en nie in die hotel nie. Ek het ’n baie beter deal gekry en dit was baie opwindender