Jou Kruger-wildtuin gids - met stories. Frans Rautenbach
sonder om ’n enkele dier te sien. Want hoe spesiaal die wild ookal is, is daar geen waarborg dat jy op ’n gegewe tyd enige soort dier gaan sien nie. Wat my laat dink aan my ongeduldige dog geesdriftige swaer wat tydens een besonderse lang, warm uittog uitgeroep het: “Hier’s nie genoeg diere nie. Hulle moet nog insit..!”
Dis belangrik om te besluit wat jou doel met jou wildtuinvakansie is en wat jy daaruit wil hê, want dit sal bepaal wát jy gaan doen, hóé jy dit gaan doen, en hoe jy jou besluite gaan uitvoer.
Waar begin ’n mens?
By die begin, sal die meeste mense jou vertel. Maar dis ’n raaisel, soos leeu-soek: Jy moet alles weet om alles te weet. Jy moet byvoorbeeld weet waar om wild te soek sodat jy weet waar om te bly. Jy moet weet waar om te eet sodat jy weet waar om te ry. Jy moet weet wat om te eet sodat jy weet wat om te pak. En jy moet weet waar om te bly sodat jy die regte plek kan bespreek.
Daarom glo ek, soos Stephen Covey, begin with the end in mind. En begin ek eerder met die “wild” in die wildtuin en werk my pad terug.
Eers as jy weet wat jy in die wildtuin gaan maak, kan jy jou vakansie beplan. Eers as jy weet waar om na wild te soek, weet jy waar om te bespreek. Eers as jy weet wat jy wil eet en doen as jy daar is, sal jy weet wat om in te pak. En eers as jy ál hierdie dinge gedoen het, is jy reg om die reis Laeveld toe aan te pak.
Hoofstuk 1
Hoe om diere te kyk
Ek het baie gedink oor hoe om my idees oor dierekyk oor te dra. Daar is twee kante aan die storie. Die een is sekere gesonde-verstand beginsels help ongetwyfeld, en hét my ook al baie gehelp. Die ander is die wildtuin is ’n wonderbaarlike deel van die kosmos wat in patrone werk en ons net ten dele verstaan. En dat dit juis dít is wat dit so opwindend maak. En die ervaring iets wat ek elke mens met my hele hart gun.
Vir die oomblik aanvaar ek jy wil soveel diere as moontlik sien, en verkieslik soveel as moontlik van die Groot Vyf (leeu, luiperd, olifant, buffel en renoster), of as jy jagluiperd en wildehond byvoeg die Groot Sewe. Daarmee sê ek nie om die Groot Sewe te sien is al rede om wildtuin toe te gaan nie. Maar as ek dié onderwerp nie deeglik aanpak nie, doen ek nie my werk nie.
In dieselfde asem vra ek ook dat jy jou nie tekort doen deur die grootste deel van die wildlewe – die plante en voëls – mis te kyk nie. Sonder hulle sou die wildtuin eweneens ’n dieretuin of plaas gewees het. Die groot voordeel van voëls en bome kyk, is jy het net ’n soveel wyer ervaring van die bos. En daarmee saam kom die meeste van dié spesies na jou toe aan, of staan hulle stil. Stop and smell the roses – oftewel die buffelgras/mopanies/rivierpalmiete.
Die beste manier om bome en voëls te geniet is om hulle name te leer. En die beste manier om dit te doen is om ’n goeie boek aan te skaf om hulle te identifiseer. En koop ’n verkyker. Dit hoef nie ’n spesiale een te wees nie. Die meeste van die modelle nou in winkels – en heelparty kos nie meer as ’n paar honderd rand nie – sal werk. En jy hoef nie naarstigtelik te studeer om die name van die bome en voëls te leer ken nie. Maak net ’n punt daarvan om op te let wat mooi, interessant of ongewoon lyk, of algemeen voorkom. En slaan dan die name en ander inligting na.
Ek belowe jou iemand in jou groep sal binne die eerste dag sê: “Ek wonder watter soort boom is daai met die dik stam wat lyk of dit onderstebo geplant is?” Of: “Wat is daai blink-blou voëls wat oral in die kampe is?” Met ander woorde, gaan die spesies na wat jou oog vang. Veral in die kampe of by piekniekplekke is dit ’n lekker manier om die bos te leer ken. En dis nie harde werk nie. Ek hou my boeke en verkyker in ’n skouersak voor in die kar. Sodra daar iets is wat ek graag wil naslaan, is die boek en verkyker byderhand.
Bome wat die meeste mense vroeër of later oplet om hulle kenmerkende voorkoms is die haak-en-steek (sambreeldoringbome), kremetart (die heel dikste bome met takke wat soos wortels lyk), drolpeer (gebruik jou verbeelding), worsboom (ditto), papierbasdoring (spreek vanself), lekkerbreek (weereens), maroela (kenmerkende dik takkies en saamgestelde blare, baspatroon soos ’n Monet-skildery), knoppiesdoring (knoetse en kneukels, fyn ronde blaartjies), wildesering (’n ander soort sambreelboom), naboom (daardie kaktusse in Thomas Baines-skilderye), ilalapalm (palms met lang, skerppunt-waaierblare), appelblaar (raai), mopanie (rooi en groen skoenlapperblare – ’n paar miljoen eksemplare om op te oefen as jy sukkel om hulle uit te ken), hardekool (kenmerkende blokkie-baspatroon met blare), vaarlandswilg (lang gladde, mosserige dwarstakke en lang, dun blare, hang dikwels oor water), koorsboom (diepgeel stam, takke en blare) en wildevy (dik, liggrys, gladde, krullende stamme en takke, blinkgroen blare).
Dieselfde geld kleiner soogdiere. Daar is ’n magdom diere wat redelik algemeen voorkom en waarvan die name nie noodwendig bekend is nie. Dis vreeslik frustrerend om nie te weet wat enige van die volgende is nie, en tog gaan jy hulle vroeër of later sien: ’n klipspringer, vlakvark, duiker, steenbok, bosbok, njala, dwergmuishond, boom-eekhoring, gebande muishond, watermuishond, dassie, otter en basterhartbees.
Of voëls: die glansspreeu (bloublink voëls in die meeste kampe), neushoringvoël, met sy groot, geel, gekromde snawel, bromvoëls (groot rooi-en-swart neef van die neushoring langs paaie), visarende (wit, bruin en swart arende by riviere), visvangers (verskillende soorte met “spies”-bekke en kuiwe), byevreters (kleurryk, by rivieroewers), byevangers (swart, met kenmerkende gesplete stert), kwêvoëls (grys, met ’n kuif en skree soos sy naam sê) en troupante (mooiste voëltjies vir baie, met blou en lila-pienk vere, gewoonlik in droë bome langs die pad).
1 Geelbekneushoringvoël
2 Kremetart
3 Mopanie
4 Bromvoël
Goeie boeke vir elkeen van hierdie soorte wildlewe is:
»Bome
Identifiseer die bome van Suider-Afrika, Braam van Wyk, Piet van Wyk (Random House Struik)
»Voëls
Roberts voëlgids, Hugh Chittenden, Ian Whyte, Guy Upfold (Jacana)
Sasol voëls van Suider-Afrika, Ian Sinclair, Phil Hockey, Peter Ryan en Warwick Tarboton (Random House Struik)
»Soogdiere
Veldgids tot soogdiere van Suider-Afrika, Chris en Tilde Stuart (Random House Struik)
Maar moenie kommer as jy nie enige van dié titels in die hande kry nie. Die wildtuin se winkels hou altyd ’n versameling goeie boeke aan wat dieselfde doel dien. Ek het grootgeword met die volgende (dalk nou klassieke) naslaanwerke: Soogdiere van die Nasionale Krugerwildtuin en ander Nasionale Parke deur die Nasionale Parkeraad (Reds) (Nasionale Parkeraad), Ses en sestig Transvaalse bome deur Fanie de Jongh en ander (Pretoria Botaniese Instituut) en Voëls van die Krugerwildtuin (Nasionale Parkeraad). Laasgenoemde bestaan uit vier dun, folio-grootte volumes in rooi, groen, blou en bruin onderskeidelik, met ’n tekening van ’n volstruis voorop. Die boeke is reeds dekades uit druk en was redelik basies. Maar dit het soos ’n bom gewerk. Ek het van kleinsaf voëls, bome en diere leer identifiseer.
Nog ’n ding: Kry ’n manier om rekord te hou van wat jy sien. Een van twee maniere, of ’n kombinasie, werk lekker. Neem sover moontlik foto’s, of teken wat jy sien in ’n boek aan, met ’n nota van die tyd, datum en plek. Laat die kinders dit doen. Dis ’n lekker speletjie – soos jag, net goedkoper! Die bevrediging is soveel groter as jy later op jou “prestasies” van die dag of week kan terugkyk. Dit bevredig ons jagtersinstink soos ’n trofeekamer dit vir ’n grootwildjagter doen. Glo my.
Moenie net die diere op ’n lysie aftik nie. As jy eenmaal die wild sien, dan moet jy kyk, en geniet. Kyk na die veelkleurige glans