Die wêreld van Charlie Oeng. Etienne van Heerden
Ek het hom laat gisteraand al laat kom toe ek sien hoe laag jou baba lê en toe ek hoor die polisie slaan vandag toe.
“Kom.”
Mense bondel op die trappe en die twee vroue beweeg by die plate pinda onder die lakens verby en druk die agterdeur oop. Iemand het die deur van buite probeer toespyker, maar Shie skouer dit oop. Hamerhoue bulder teen die voordeur en uit die buurt hoor hulle ontstelde uitroepe, voete wat oor keistene kletter en die loeiende sirenes van polisiewaens.
Hulle sukkel in die stegie af na die agterplaas van die restaurant agter hulle. Verby die hok vol eende wat vervaard aan die snater gaan, verby die vullisblikke wat vanoggend opgehoop met skille staan want gister het die meeste mans geepad na Rotterdam en ander plekke om te gaan wegkruip.
Toe die gerug die vorige middag sterk begin loop, het baie families gegroet en die manne het een-een met die kleiner, stiller strate verkas na bushaltes en treinperronne.
Mae hamer aan die restaurant se agterdeur. Dit behoort aan haar oom. Hollanders wat die afgelope jare die smaak van Chinese kos begin ontdek het, het haar oom in staat gestel om die restaurant Peking Duck uit te bou tot ’n skaflike saak – die tweede respektabele Chinese restaurant in Amsterdam. Die man wat die deur met ’n verskrikte gesig oopmaak, is Pang, die ongebore baba se vader. Hy werk saans hier as kelner en skottelgoedwasser en bedags staan hy met sy skinkbordjie om sy nek as pindaman daar op die hoek waar Kalverstraat op die Dam uitloop.
“Kom,” sê Shie en hobbel verby hom. Sy het een van haar rokke oor haar arm. Met haar ander hand dra sy ’n klein vierkantige koffertjie, wat sy nou oopmaak. Binne-in is ’n pruik. Sy sit dit op sy kop voordat hy behoorlik kan protesteer. “Vir die wis en die onwis.” Sy haal ’n skêrtjie en skeermessie te voorskyn, gryp kombuisseep en vryf Pang se baardjie met seepskuim in. Gou knip sy en skeer. Lipstiffie op sy lippe. “Trek aan,” beveel sy en daar voor hulle trek hy sy hemp en kniebroek uit en gooi die rok oor sy kop.
“Kom, julle moet my help.”
Sy hou haar elegante arms effe gelig weerskante van haar. Hulle neem haar aan die elmboë en met haar voetjies wat skraap-skraap oor die grond dra hulle haar by die restaurantdeur uit, verby drie polisiemanne wat verras staar na die drie vroue en veral die skoonheid met die voetjies, en dan is hulle om die hoek en by die bootjie wat daar wag. ’n Vriend, die stom wasserykneg Bob, trek die buiteboordenjintjie se koord toe hy hulle sien aankom en hulle sukkel die skuit in. Shie druk Mae en Pang plat op die bodem van die boot. Sy trek die olieseil oor hulle.
Voor in die boot staan ’n bankie. Sy sleep dit tot heel voor en sukkel om haar balans op haar voetjies in die wiegende skuitjie te behou. Sy sit die koffertjie langs haar neer en nadat sy op die bankie plaasgeneem het, stal sy op die dwarsplankie reg voor in die boeg haar twee voetjies uit.
Uitgestrek sit sy daar, ’n koningin in die vroegmôremis wat uit die breër gragte opstoot hiernatoe. Agter die geboue is die rumoer van die owerheid se groot poging om ontslae te raak van die ongewenstes in hierdie bakermat van die strydende triades Sam Tin en die Bo On.
Die boot se enjintjie rook en stotter en hulle begin beweeg. Stadig gly hulle by die onrustige eende verby, en vanuit vensters in die huise op die kanaal kyk Hollanders na benede. Kyk daardie pragtige Chinese vrou in ’n blink aandrok. Kyk haar gek voetjies, kyk hoe sit sy soos ’n koningin alleen op die boot, terwyl die arme drommel van ’n ongetwyfeld ongeletterde Chinees met die spits hoedjie haar voortstuur oor die blink, gladde water, verby die rumoer en die hordes mans wat opbondel terwyl die polisiemanne bars op hulle skreeu, die polisiewaens se uitlaatpype wat sidder soos hul enjins luier.
Daar vaar Shie verby, en vir ’n oomblik draai een polisieman verbaas na die spektakel. So selfversekerd is die skoonheid van die vrou dat dit ’n stip, aandagtige oomblik raak. Die bootjie gly verby en Shie kyk kalm voor haar uit, asof sy die hoofrol in ’n film speel en asof elke oog wat na haar kyk, haar salf met genade.
* * *
Waar hy onder ’n doringboom gaan sit het om bietjie te rus, hoor Charlie ’n voertuig aankom. Hy kyk na waar hy pas vandaan gekom het en kan die stofstreep oor die vlakte sien. Toe die voertuig naderkom, sien hy dis die man op wie se plaas hy die vuurwerkvertoning gaan hou. Die man wat nie weet wat op hom wag nie.
Eers oorweeg hy dit om agter die boom weg te kruip, maar hy bly tog net so sit. Dalk sien die man hom nie. Maar die man merk hom tog op, en hy hou in ’n stofwolk stil. “Chinaman!” roep hy, “Wil jy opspring? Ek moet dorp toe.”
Eers huiwer Charlie. Iets stoot in sy keel op. Naarheid, wurgwoede. Maar dan dink hy: Offer die peerboom op. Dan, Charlie, kry jy die perskeboom. Hy staan traag op en stof sy sitvlak af, tel sy koffertjie op. Die man, Pa, sit vorentoe en kyk en wag dat Charlie oor die bakkie se relings klouter.
Dan gee hy weer vet en Charlie moet vasklou so al wat hy kan daar op die warm bakwerk wat sy sitvlak brand en met die koffertjie se inhoud wat so skud dat hy dit met een arm op sy skoot vashou.
Toe die bakkie by die grootpad inswaai, sit hy agteroor. Dit gaan nou egaliger. Die son skyn hom vol in die gesig. Hy laat sy hoed oor sy gesig skuif. Hy trek hom terug in sy gedagtes. Na sy geboorte.
* * *
Hulle vaar die water binne. Charlie Ng word op water gebore, onder ’n seil, met die stom bootsman Bob wat verleë sy rug draai, en sy ma, Mae, wat stilweg steun, steun en dan sterwe. Ook sy pa, met pruik, met lipstiffie wat oor sy wang smeer, in ’n rok. Sy pa, Pang, lyk eers of hy vries van skok en dan lyk hy benoud en dan word hy byna mal van woede en desperaatheid. En sy groottante Shie sit uitgestal op die boeg. Vars, met die wind in haar hare.
Die bootjie meer vas aan die Javakaai. Mae Ng lê roerloos. Die draery van haar pragtige tante daar van die restaurant af na die skuit, die vrees vir die polisiemanne en die kommer oor haar baba het haar water verkeerd laat breek. Iets het verkeerd geloop. Die baba – ’n seuntjie – lê met die naelstring ongeknip nog tussen hom en haar. Dit krul bloederig en dis Shie wat by haar koffertjie buk, ’n slagmes uithaal (een van die pindamesse) en terwyl die bootsman die tou aan ’n paal op die kaai vaswoel, die naelstring deursny.
Shie lig die nuweling op. Hier ruik dit na teer en water en olie. Steenkool en ou vis. Dis die reuk van ’n hawe en die kaaie lê vanoggend verlate. Dit is asof als asem ophou terwyl die vangwaens vol Chinese mans die Binnen Bantammerstraatse buurt verlaat en onopgemaakte beddens in leë kamers agterlaat, en klere wat rondgestrooi is, en halfgeleesde briewe in rooi ink, geskryf op Chinese papier. Ook verskrikte vroue en huilende kinders.
“Jy is Charlie,” sê ouma Voetjies.
So is Charlie Ng op water gebore, in ’n tyd van onrus, en op die vlug. Dis iets wat hy in sy grootwordjare baie sou hoor. Hulle het ontkom, ja, maar sy ma, sy ma het op die water gesterwe.
Sy lewe het hy te danke aan die skoonheid wat later ouma Voetjies genoem sou word. Sy het sy naelstring deurgesny. Vergeet dit nooit nie.
Krygstaktiek 2
“Roer die water deurmekaar wanneer jy die vis wil vang.”
Ek het baie jare lank die nag van die vuurwerkvertoning op Slootplaas ver van my af weggedruk. Alles wat daarvoor en daarna gebeur het, het ek probeer vergeet. Maar ek kon nie. Elke dag die een of ander tyd, soos paddas in ’n donker dam in die middel van ’n populierbos, het beelde skielik na bo gedryf.
Maar op ’n dag was dit tyd om uit te vind wat presies gebeur het toe die Chinese man wat met die boot na ons land gekom het, besluit het om ’n vuurwerkvertoning op Slootplaas aan te bied, met als wat daarna gevolg het.
Ek vertrek graag op ’n Oujaarsdagaand uit Suid-Afrika wanneer die KLM-vlug van Kaapstad na Amsterdam se passasiers skuins voor twaalf aan boord gaan, juis om die jaarlikse vuurwerk in Kaapstad se Waterfront te vermy wat ek vanaf my woonplek in Tamboerskloof sou kon sien. Die vertreksaal op so ’n aand is ’n ruimte van eensames wat dwaal tussen die aandenkings wat by die aksynsvrye winkels te koop is. Olifante uit hout gekerf. Duur, gevlegde mandjies uit die heuwels van Swaziland. Fraai Zoeloepoppies en tafelmatjies in die styl wat ek Dali Tambo-kitsch noem.
Ook