Сайланма әсәрләр / Избранные произведения (на татарском языке). Ахсан Баян

      Машина дыңгыр-дыңгыр килеп каядыр чаба һәм аның кая баруы Тәбрик өчен барыбер иде. Авылда аны беркем дә көтми, ул анда беркемне белми, аның анда беркемгә кирәге юк.

      Кешеләр нидер сөйләшә, көлешәләр: хатыннар, ирләр, яшьләр, картлар. Ә Тәбриккә сәер – ни дип көлә торганнардыр? Сүзләрнең күбесен ул аңлап бетерми һәм аңларга да тырышмый. Аңа юньләп татарча өйрәнергә туры килмәде. Әнисе белән сөйләшергә кирәге булса дип, кайтышлый очраган һәр татардан диярлек ике-өч сүз отып калырга тырышкан Тәбрикнең хәзер, туган тел яңгырашын якыннан тыңларга, аһәңе, музыкасы белән ләззәтләнергә вакыты җиткәч, күңеле сүрелде. Ят авыллар, инешләр чуарланып, ялтырап кала – аларга илтифат итми Тәбрик.

      Бер хәлдә озак барудан җайсызлык тойганга күрә генә, ул, ниһаять, күтәрелеп алга карады.

      Ямь-яшел кырлар – игеннәр, игеннәр, игеннәр. Бернинди утрау, бернинди кара нәрсә күрмәссең. Авыллар да юк микәнни?

      Күпмедер баргач, машина түбән төшә башлагач кына җавап табылды: ике катлы икән бу ил, өстә дә кырлар, аста да басулар, үзәннәр. Үзән буйларында – авыллар. Машина яшел тау буйлап төшә. Ә еракта, ике яклап, очы-кырые күренмәгән шундый ук таулар тезмәсе. Анда шулай ук дистәләрчә чакрымнарга җәелгән тигез гүзәллек. Елгалар, басулар, бакчалар, авыллар – барысы да уч төбендәге шикелле.

      Тау иле…

      Әле күптән түгел Займищеда, аннары Юдинода яшәгәндә, Идел аръягында гына шушы таулар башланганын, туган җир башланганын Тәбрик уйлый белмәгән. Идел аръягындагы таулар артында гына кемнәрнең ничек яшәгәнен белергә дә, күрергә дә теләмәгән. Шунда «әнием, әтием юкмы» дигән сорау, күпме генә чакрымнар узып, күреп килергә дигән уй ничек башына кермәде икән аның? Сәер, кызганыч, һәм шул ук вакытта Тәбрик моның өчен үзен гаепле дип сизми. Үз теләге белән китмәгән бит. Ә кайтуын кайтты менә – үз теләге белән…

      Тора-бара үзе өчен бер нәрсәне ачыклады ул: бүгенге көн никадәр матур һәм мәгънәле, киләчәк көн никадәр якын һәм мавыктыргыч тоелса да, кешегә алар гына җитми, аңа тагын үткән тормыш та кирәк, үзенең каян килеп чыкканын белү дә кирәк икән. Үз дәрәҗәсен тояр өчен, кимсенмәс өчен, ятимлек сизмәс өчен, бүгенге көн генә түгел, тарих та кирәк икән адәм баласына. Ничә яшенә генә җитмәсен, кешегә барыбер ана кирәк. Ул үзенең кем баласы икәнен белергә тиеш! Һәм менә Тәбрик кайтты… Ятимлек белән килешмичә, язмышы белән бәхәскә кереп, туган җир тормышын бөтен тирәнлеге белән белергә, аңларга хыялланып кайтты. Ләкин хәзер, вакыты җиткәч, кайткач, теләге нигәдер какшагандай итте. Кинәт кенә ник шулай булды әле? Ник?

      Җайсыз хәл, җайсыз һәм күңелсез. Колакка ят шикелле җыен аңлашылмый торган сүзләр жуылдый. Синең бүгенге көнгә генә түгел, тарихка да хакың бар, ди, ахрысы… Ләкин юкка, юкка кайттың, ди. Бәлки, бүтәнчә әйтә торгандыр? Ныклап аңламый шул егет, тел белми.

      Хәерле булсын, ул, бөтенесен машинага тапшырып, баягыча кузовка сыенды да уйларын бүтән якка, бергә хезмәт иткән дусларына күчерде.

      «Алар кайда икән? Минем кебек ялгыз түгелләрдер, кайда гына