Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 1. Ахат Гаффар
вылга кайтып киттем. Сагынылган. Аермадан борылып, үзебезнең авыл читеннән уза торган юлга төшүгә, шофёрга эндәштем:
– Шәп тирбәттең. Мин нитим әле… төшим.
– Түз инде, күп калмады, – дип ризасызланды имчәк баласы тотып утырган бер хатын.
– Тиз бул, – диде шофёр.
– Ә син көтмә, егет, бар.
– Өч чакрым ич әле!
– Булсын. Җәяү атлыйсы килеп китте.
Әнә шулай төшеп калдым. Машинаны алдан әйләнеп чыктым да урманга кереп киттем. Анда, эчтәрәк, кыр юлына янәшә урман юлы бар. Озын түгел, күп булса бер чакрымдыр. Тик аннан кайту тузанлы юлдан бару түгел инде. Урман кошлары сайравына кушылып, «Кара урман»ны сызгыра-сызгыра, аны үткәнемне сизми дә калганмын, кырыйга килеп чыктым. Моннан инде юл гел тауга түбән. Йөк җиңел, әз-мәз күчтәнәч салган портфель генә. Киләклек урманы сукмагына төшеп, кыр өсләтә китсәм, хәзер кайтып җитәм. Әнинең нәкъ сыер сауган вакытына. Анда инде чиләкне авыштырып кына – күпме тының бар – эчәсең дә эчәсең. Сулыш алырга туктаган арада, аяк астында сырпаланып йөргән кәкре сыйраклы эткә дә салып бирәсең. Әни аны яңа сауган сөткә ияләштергән. Шул булса, синең кала күмәчләреңә исе дә китми безнең этнең. Иркә. Ул ризыкның чәйнәми йотып җибәрә торганына гына күнегеп бара инде. Әнинең ялгызлыгын уртаклашып картаю җиңел түгелдер шул.
Яшеллеккә чумган кырда япа-ялгызым. Күкрәк тутырып кыр һавасы сулыйм. Шәһәр ыгы-зыгысы һәм юл мәшәкатеннән соң кыр тынлыгы сәеррәк кебек. Колакка мамык тыгып куйганмыни. Үзем дә сизмәстән, үр сыртында туктап калганмын. Коры елга үзәнен соры тузан белән тутырып, авыл көтүе кайтырга чыккан. Алда, һәрвакыттагыча, кәҗәләр теркелди. Мин иң алда нинди төслесе икәнен чамалап алам. Кара булса – яңгырга, ак булса – аязга, хәерлегә. Ак икәнен күреп сөенеп куям. Мондый сөенечләрнең ихласлары, тулылары кайдадыр артта калган инде. Хәзер дөньяның балачактан килгән ырымнарын күңелнең иң тузган кесәләрендә генә йөртәбез шул – берәм-берәм төшеп калалар, онытабыз. Вакыт юк. Авылга кайткалаганда гына бераз сулыш аласың. Гомер юлыңның кайсы өлешендә басып торганыңны менә шунда тоясың да инде. Кайткач, шул кечкенә ырымнарны искә төшерәсең һәм шуңа канәгать буласың!
Баш очында тургай сайрый. Әйтерсең лә тирә-юньдә аның белән мин генә калганбыз да бер-беребезнең хәл-әхвәлләрен белешергә керешкәнбез. Ә хәлләр үтә чыккан икән. Ул шатланып сайрыйдыр; мин дә, кайгым булса, аның энә күзе хәтле генә авызыннан чыгып, бөтен кырны тутырган җырына колак сала алмас идем.
Җәһәт-җәһәт атлап кына киткән идем, тагын туктап калырга мәҗбүр булдым: минем тирәдә күбәләкләр куыша башлады. Өчәү. Үзләре ап-ак. Күк зәңгәрлегендә купшы, дәү булып шәйләнәләр. Басынкы тынлыкка һич кенә дә буйсынмыйча тулганалар. Ник икәнен башта аңламадым. Күзәтә торгач төшендем: туйларына әзерләнәләр, ахрысы. Үзләренчә бик җилләнеп, икесе гомерлек (ә гомерләре – бер көнлек) юлдаш сайлый. Өченчесе, ике егетнең кайсын яратырга аптыраган кыз бала кебек, тыйнак кына оча, гел биеккә күтәрелә, гүя «егетләр»ен читтәнрәк сыный. Кайсы җиңәр дә, язмышым кем белән бәйләнер дигән шикелле, җилпеп-җилпеп очкан җиреннән уйга калгандай итә. Тагын шунысын шәйләдем: күбәләкләрнең берсенә ул канаты белән кагылып-кагылып китә. Әллә шунысын үзенә тиң сизеп, аңа теләктәшлеген белгертә микән?
Бу кадәресен юрарга кыймадым. Читтән генә күзәтеп, кемнеңдер йөрәк эшенә дөрес бәя бирерлекме соң?
Ниһаять, күбәләкләрнең берсе, тын көздә өзелгән яфрактай чайкала-чайкала, ак канатларын җәеп, җиргә якынайды. Биектәгеләре тагын да югарырак күтәрелеп талпына башлады. Аларыннан әллә ничек, күзне аласы, яшерәсе килгән шикелле бер уңайсыз хис биләде – серләшкән, пышылдашкан кешеләрне кача-поса тыңлап торгандай була түгелме соң?
Мәхәббәтен югалткан күбәләк юл читендәге былтыргы әрем сабагына төшеп кунды. Шунда мин бусыннан бер адым читтәрәк тагын бер күбәләк күреп алдым. Тик бусы аңа якынаймады. Күрәсең, баягы ят күбәләккә насыйп булганын гына ошаткан булган, гомерлеккә ошаткан.
Менә бит табигать, көтмәгән-нитмәгәндә, үзенең нинди хикмәтләре белән гаҗәпләндереп ала. Нигә гаҗәпләнергә әле? Кавышмый берне сөйгән, гомерлеккә сөйгәннәр кешеләр арасында да бар лабаса…
Язның исерткеч көннәре хәзер. Кая карама – яшел киң- лек. Шул яшеллекнең күз карашын үзенә тартып торган күп- ме утраулары бар! Мин юл читенә сыенып үскән кәрлә шомырт куагы янына килеп җитәм. Әйтерсең эреми калган бер кар көрте! Тик шомырт агачы, кыз баланың ертылган күлмәге кебек, юл ягыннан ышкылып үткән машиналар ботакларын сындырып бетергәнгә күрә ачылып калган. Шомырт, ачык калган тәнен капларга теләгәндәй, уңайсыз хәлдә янтаеп тора, менә-менә аркан борылыр да үпкәләп китеп барыр сыман. Әй!.. Тагын бер фаҗига. Оялчан шомырт белән янәшә пар каен үсеп утыра. Кайрылары арба күчәрләре тигән җирдә каралып, кутырлап тора. Ә берсе корыган ук инде. Мин аларның төбендә ике ашлама капчыгы күреп алам. Димәк… Аңлашыла. Кемдер үзләрен сәламләп калган каеннарга рәхмәт урынына агу ташлап киткән. Агу… Мин булмасам, безнең ишек алдында кызыл теле белән сөт эчәргә яраткан кәкре аяклы дустыбызга да бирмәкчеләр иде ул агуны. Ни өчен? Акыллы булганы өчен. Шомырт куагы белән каен агачлары яныннан үтешли, шул искә төште.
Ул чагында Түбәтәй