Hekayələr. Самед Бехранги
torpağa basdırdılar.
Polad əllərini ovuşdura-ovuşdura dedi:
− Əcəb kefi kök olacaq!
Sahibəli isə:
− Bilirsən, − dedi, − bu ilan ölüsü çoxlu gübrəyə, peyinə bərabərdir.
Polad dedi:
− Belə güman edirəm ki, gələn il bunun nübarını yeyə bilərik.
− Nə bilim… Bizim ki bu vaxta qədər ağacımız olmayıb.
− Mən eşitmişəm ki, şaftalı ağacları, adətən, tez bar verir.
Polad düz deyirdi. Mən özüm də bunu bilirdim. Anam iki illiyində iki şaftalı yetirmişdi. Fikirləşirdim, görəsən, şaftalılarım böyüyəndən sonra nə şəklə düşəcəyəm. Tezliklə bar gətirmək, şaftalılarımın canımdakı şirəni sormalarını görmək istəyirdim. İstəyirdim ki, şaftalılarım ağırlıq salıb budaqlarımı əysin; o qədər əysinlər ki, başları yerə dəysin.
Payız gəldi. Hava soyuduqca yuxulamaq istəyirdim. Nəhayət, qar yağdı, yer buz bağladı. Mən tamam yuxuya getdim. Poladla Sahibəli gövdəmi küləş və cır-cındırla sarımışdılar. Axı qabığım hələ lətif və zərif idi, şaxtalı qış günlərində dovşanların ləzzətli yemi ola bilərdim.
Yaz gələn kimi əvvəlcə rişələrim özlərinə gəldi. Budaqlarım da aldığı şirədən ayılıb canlanmağa başladı. Kiçik budaqlarımın arasında xırda yarpaqlar düzəldirdim. Cəmi üç qönçəm qalmışdı. Üç gül açdım. Lakin arada hiss etdim ki, bunların üçünü də şaftalı edə bilməyəcəyəm. Güllərimdən biri lap ilk çağlarımda solub düşdü. İkincisini çağala eləmişdim. Amma ona qida çatdıra bilmədiyim üçün soluxdu və külək vurub yerə saldı. Bu zaman bütün qüvvəmi toplayıb misli-bərabəri olmayan elə bir şaftalı yetirmək fikrinə düşdüm ki, görənin gözləri kəlləsinə çıxsın, hər kəs yesə, ömründə dilinə başqa meyvə vurmasın!
Gül açandan xeyli sonra onların yarpaqlarını tökdüm və başladım gül kasacığımın içərisindəki yeganə meyvəmə yem verib yetişdirməyə. O vaxta qədər ki, gül kasacığım pardaqlandı. O, budağımın lap ucunda yerləşmişdi. Elə buna görə də badam çağalası boyda olanda məni əyməyə başladı. Narahatlığım artdı, düşündüm ki, ürəyimdən olan şaftalı yetişdirəsi olsam, belim ya əyilər, ya sınar. Lakin bütün çətinliklərə baxmayaraq, şaftalımı yetişdirməkdən əl çəkmirdim. Hətta düzünü bilmək istəsəniz, gələcəkdə onların sayını minə çatdırmaq qərarına gəlmişdim. Elə buna görə də ilk cəhddən və ilk şaftalıdan başlayaraq özümü bərkə-boşa salıb sınamaq istəyirdim. Uşaqların yaxınlığımda basdırdıqları ilan ölüsü çürüyüb ətrafımdakı torpağı qüvvətləndirmişdi.
Bu qüvvənin nəticəsi idi ki, budaqlarım və çoxlu yarpaqlarım olmuşdu.
Son günlər Sahibəli ilə Polad yanıma çox az-az gəlirdilər. Yəqin ki, ataları ilə biçinə və yaxud da xırmana gedirdilər. Nəhayət, bir gün mənə baş çəkməyə gəldilər. Ağaclarını dibimə basdırıb məni ona sarıdılar. Deyəsən, elə həmin gün də Poladla Sahibəli bir-biri ilə pıçıldaşdılar:
− Sahibəli!
− Hə, de!
− Deyirəm, birdən bu bağban basdırdığımız ağacı tapar, ha?
− Tapsa nə olar ki? − deyə Sahibəli cavab verdi.
Polad heç nə demədi. Sahibəli yenə sözünə davam etdi:
− Tapsa da, bir qələt eləyə bilməz. Ağacı özümüz əkib-becərmişik, meyvəsi də özümüzünküdür.
Fikrə getmiş Polad dilləndi:
− Torpaq ki bizim deyil?!
− Yenə də heç bir qələt edə bilməz. Torpaq onu əkənindir. Ağac əkdiyimiz bu bir tikə yer bizimkidir.
Polad cürətləndi:
− Əlbəttə, öz malımızdır. Əgər bir qələt eləyərsə, bütün bağa od vurarıq!
Sahibəli yumruğunu Günəşdən yanmış açıq sinəsinə vurdu:
− Özüm ölüm, − dedi − qoymaram heç canına isti keçsin… Od vurub qaçarıq.
İnanın ki, əgər həmin gün Polad və Sahibəli dibimə paya basdırmasaydılar, gecə qırılacaqdım. Bərk külək qalxdı. Ağacların budaqlarını və yarpaqlarını bir-birinə qatdı. Sübh tezdən gördüm ki, badam ağacının bir neçə budağı qırılıb.
Günlər bir-birinin ardınca ötürdü. Mən bütün qüvvəmlə şaftalı böyüdür, Günəşə sarı tuturdum ki, yanaqlarını qızartsın. İsti ətinə-qanına işləsin. Qızım canımı möhkəm sorurdu. Bundan bəzən ağrısam da, incimirdim. Axı artıq mən özüm də ana idim, göyçək qızım vardı…
Sahibəli ilə Poladın başı mənə qarışdığından başqa ağacları unutmuşdular. Mən özümü onların malı hesab edirdim. Yetişdikdən sonra şaftalımı ancaq onlar dərib yeməliydilər. Necə ki bir zaman onlar mənim özümü yemişdilər.
Payızın əvvəllərində bir gün Polad təkcə və qəmgin halda yanıma gəldi. İlk dəfə idi ki, onu yalqız görürdüm. Polad mənə su verdi, sonra üzünü mənə və şaftalıma tutub ahəstə-ahəstə dedi:
− Şaftalı ağacım! Mənim qəşəng şaftalım! Bilirsiniz nə olub? Heç bilirsiniz bu gün niyə təkəm? Görürəm ki, bilmirsiniz. Sahibəlini ilan çaldı, öldü!.. Muncuq nənə bütün gecəni onun başının üstünü kəsdirib oturdu. Onun da əlindən bir iş gəlmədi. Dediyi bütün dərmanları Sahibəlinin atası ilə birlikdə gedib çöldən, dağdan, dərədən yığıb gətirdik. Sağalmadı ki, sağalmadı. Eh, yazıq Sahibəli!.. Axı niyə məni tək qoyub getdin?!
Polad xeyli ağladı. Nəhayət, yenə dilləndi:
− Bir neçə gün əvvəl nahar çağı çöldən qayıdanda təpənin başında rastlaşdıq. Keçənilki kimi sənin dibində basdırmaq üçün yenə də ilan tutmaq istədik. Fikirləşdik ki, bu sənə yeni qüvvə verər. İlanlar dərəsinə düşdük. Elə bil onlar yoxa çıxmışdılar. Dərənin yaxınlığındakı qayalıqlarda, daşlıqlarda dolaşdıq. Onların daşlar arasında yuvaları var. Canlarına isti təsir edən kimi yuvadan çıxırlar. Bizim qonşuların, elə Sahibəlinin xalası oğlunun da torpaqları ilanlar dərəsindədir. Burada həmişə ilanların fışqırıq səsi eşidilir. Sahibəli ilə mən dağın ətəyində daşların arasına nəzər salır, çubuqlarımızı deşiklərə uzadırdıq ki, sənə kök ilan tapaq. Şalvardan başqa əynimizdə heç nə yox idi. Günəşin hərarəti kürəklərimizi elə qızdırmışdı ki, yumurta qoysaydın, bişərdi. Bu daşın üstündən o biri daşın üstünə hoppanırdıq. Birdən Sahibəlinin ayağı sürüşdü, arxası üstə yıxıldı. Elə bu an onun tükürpədici çığırtısı bütün dərəyə yayıldı. Sahibəli ilanın çənbər qurub dayandığı daşın üstünə yıxılmışdı. Sahibəli bir də çığırıb dərəyə yuvarlandı. Mən ilana fürsət verməyib başına bir zərbə endirdim. Sonra qarnını, başını ağaca doladım.
Sahibəli huşsuz halda uzanıb qalmışdı, səs-səmiri çıxmırdı. Əlindəki ağac harasa düşmüşdü. İlanın çaldığı yer qızarmışdı. İlan onun ayağını və ya qolunu sancmış olsaydı, nə edəcəyimi