Hekayələr. Василий Шукшин
dəfələrlə təltif olunub, amma sən adi bir sərnişin təyyarəsinə minməkdən qorxursan. Həm də bizim artıq səs sürətini aşdığımız bir zamanda. Beləcə yazsanız, o, bir göz qırpımında uçmağa razı olacaq. Axı o sizinlə fəxr edir. Özü də haqlı olaraq. Şəxsən mən də sizinlə öyünürəm. Ancaq mən Moskvanı çox görmək istəyirəm. Hələlik, sağ olun. Sizə salamlarımı yetirirəm. Aleksandr”.
Nənə isə hələ də diktə etməkdə idi:
– Ora payıza yaxın gələrik. O vaxt göbələklər də çıxar, duzlayaram, çaytikanı mürəbbəsi bişirməyə də macal taparam. Moskvada axı hər şeyi pulla alırsınız. Həm də onlar mənim kimi düzəldə bilməzlər. Belə işlər, oğlum. Məndən və Şurkadan arvadına və uşaqlara salam de. Hələlik bu qədər. Yazdın?
– Yazdım.
Nənə vərəqi götürüb zərfin içinə qoydu, ünvanı özü yazdı:
“Moskva, Lenin prospekti, ev 78, mən.156.
Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Lyubavin Pavel İqnatoviçə.
Sibirdən – anasından”.
Ünvanı həmişə özü yazırdı. Bilirdi ki, belədə məktub hökmən ünvanına çatacaq.
– Belə, Şurka. Darıxma. Yayda gedərik.
– Mən darıxmıram, amma sən hər ehtimala qarşı tədarükünü gör, ola bilər ki, fikrin dəyişsin.
Nənə nəvəsinə baxıb heç nə demədi.
Gecə Şurka nənəsinin sobanın üstündə ora-bura çevrilərək sakitcə ah çəkib öz-özünə nə isə pıçıldadığını eşidirdi.
Şurka da yatmırdı. Fikirləşirdi. Yaxın gələcək üçün həyat çox qeyri-adi şeylər vəd edirdi. Belə şeyləri arzu etmək adamın ağlına da gəlməzdi.
– Şurk! – nənə səsləndi.
– Hə…
– Paveli, yəqin ki, Kremlə buraxırlar, hə?
– Yəqin ki, necə məgər?
– Deyirəm, heç olmasa, bircə dəfə də olsa gedib oranı görsəydim…
– İndi ora hər kəsi buraxırlar.
Nənə bir müddət susdu.
– Hə, gözlə, hamını buraxırlar, – nənə şübhə ilə dedi.
– Bizə Nikolay Vasilyeviç danışmışdı bu barədə.
Sonra yenə susdular.
– Sən də, ay nənə, lazım gələndə cəsur olursan, amma burada heç nədən qorxdun, – deyə Şurka narazılığını bildirdi. – Nədən qorxdun axı?
– Yum gözünü yat, – nənə əmr etdi. – İgid çıxıb, birinci elə sən özün tumanını batırarsan.
– Gəl mərc gələk ki, qorxmaram.
– Yat, dedim, yoxsa sabah dərsə gecikərsən.
Şurka susdu.
TƏKLİKDƏ
Sərrac Antip Kalaçikov insanlarda xeyirxahlıq və qayğıkeşlik hislərini çox qiymətləndirirdi. Ovqatının xoş çağında, evində tam əmin-amanlığın hökm sürdüyü vaxtlarda Antip mehribanlıqla arvadına deyirdi:
– Sən, Marfa, yekəpər qadın olsan da, kütbeyinsən.
– Nəyə görə ki?
– Elə ona görə… Sənə nə lazımdı? İstəyirsən ki, mən gecə-gündüz ancaq elə hey tikim, tikim? Axı mənim də qəlbim var. O da əylənmək, sevinmək istəyir.
– Tüpürüm sənin qəlbinə!
– Eh-h…
– Nə “eh, eh…” salmısan?!
– Heç… Sənin qolçomaq atan yadıma düşdü. Allah rəhmət eləsin.
Zəhmli və canlı Marfa əlini belinə qoyub yuxarıdan acıqlı-acıqlı Antipə baxırdı. Arıq, sısqa Antip bu baxışlara mətanətlə tab gətirirdi.
– Mənim atamla işin olmasın… Başa düşdün?
– Aha, anladım, – Antip qısaca cavab verdi.
– Bax belə.
– Marfacan, həddən artıq ciddisən. Belə olmaz, əzizim, hər şeyi ürəyinə salsan, ölə bilərsən.
Marfa Antiplə yaşadığı qırx il müddətində onun hələ də nəyi ciddi, nəyi zarafatla dediyini ayırd edə bilmirdi.
– Nə isə, başla tikməyə.
– Tikirəm, canım, tikirəm.
Aşılanmış dəri, qaynayan su və ziftin kəskin qoxusu Kalaçikovların evinə sanki əbədi olaraq hakim kəsilmişdi. Ev böyük və işıqlı idi. Bu evdə haçansa uşaqların gülüş səslərindən qulaq batırdı, sonra burada toylar çalınmış, ölümün dərin sirrinə zəif-solğun işıq salan mum şamların yandığı, güzgülərin pərdələndiyi hüznlü gecələrin xoşagəlməz sükutu da olmuşdu. Bir sözlə, çox şey olmuşdu. Antip Kalaçikov öz qüvvətli qadını ilə birlikdə həyata on iki uşaq gətirmişdi. Ümumilikdə isə on səkkiz uşaq olmuşdu.
İllər keçdikcə evin görkəmi dəyişirdi, dəyişməyən bircə Antipin sobanın sağ tərəfində, arakəsmə ilə ayrılmış iş yeri idi. Burada Antip qoşqu ləvazimatı, yəhər, yüyən və boyunduruqlar tikirdi. Elə oradaca divardan onun sevimli balalaykası asılmışdı. Antipdə ona bir təşnə var idi. Bu onun həyatının mənası, musiqiyə dilsiz məhəbbət və itaətkarlığı idi. Antip başını yana əyib onu saatlarla çalmaqdan yorulmurdu; bilmək olmurdu ki, balalayka ona çoxdan unutduğu nə isə dəyərli bir hadisəni danışır, yoxsa o, balalaykaya öz qocalıq düşüncələrini pıçıldayırdı. Əgər Marfa olmasaydı, bütün günü beləcə oturardı. Marfaya həqiqətən də onun bütün günü tikiş tikməyi lazım idi. Qadın pula çox həris idi, qəpiyin üstündə əsirdi. Bütün həyatı boyu Antipin balalaykası ilə mübarizə aparırdı. Bir dəfə iş o yerə çatdı ki, Marfa hirsindən aləti sobanın içinə atıb yandırdı. Bənizi ağarmış Antip dinməzcə durub alətin necə yandığına tamaşa edirdi. Balalayka tozağacı kimi dərhal alışdı. O, istidən əyildi, üç dəfə insan kimi inildədi, simləri qırıldı və öldü.
Antip həyətə çıxıb baltanı götürdü, tədarük etdiyi yəhər, yüyən, boyunduruq və halqaları xırda hissələrə doğradı. O susur və səliqə ilə doğrayırdı. Qorxuya düşmüş Marfa bir kəlmə də danışmadı. Bu hadisədən sonra Antip bir həftə kefləndi, evə gəlmədi. Axırda gəlib təzə balalaykanı divardan asdı və işinə başladı. Marfa bir də heç vaxt balalaykaya toxunmadı. Lakin o, Antipi diqqətlə izləyirdi: qonşuların evində çox oturmurdu, ümumiyyətlə, çalışırdı ki, evdən çıxmasın. Bilirdi ki, ayağını kandara qoyan kimi Antip işini atıb balalayka çalacaq.
Bir payız axşamı Antip adəti üzrə öz iş guşəsində oturmuşdu, Marfa isə miz arxasında nə isə toxuyurdu.
Hər ikisi susurdu.
Çöldə yağış yağırdı; hər tərəf palçıq idi. Ev isə isti və rahat idi. Antip boyunduruqları mismarlayırdı: taq-taq, taq-taq, taq-taq-taq… Marfa toxuduğunu