Şirürəkli Riçard. Александр Грановский
və fransız kralları yenidən qarşı-qarşıya gəlir
Fransız və ingilis kralları arasında yeni sülh bağlanandan sonra II Filip Riçardla birlikdə Parisə qayıtdı. II Henri xəbər yollayaraq oğlundan geri dönməsini tələb etdi, eyham vurdu ki, narahatlığa əsas yoxdur, məhz onu özünün varisi elan edəcək!
Bundan sonra Riçard Parisi tərk etdi, ancaq yolda nə fikirləşdisə Şinon adlı bir qalaya girib Akvitanyada qalaları möhkəmləndirmək üçün oradakı pulların hamısını götürdü. Belə görünür, o, atasına heç cür inanmırdı…
II Henri oğlunun bu davranışından daha çox həyəcanlandı, ona görə də Riçarddan tələb etdi ki, başqa fikrə düşməsin və evə qayıtsın. Bu dəfə Riçard kralın səmimiyyətinə inandı, nəhayət, atasının yanına qayıdıb ona sədaqət andı içdi. Ancaq indi də II Henri şübhələrinin əsirinə çevrilmişdi. Kral oğlunun sadiqliliyinə inana bilmirdi. Odur ki Riçardı taxt-tacın rəsmi olaraq varisi elan etmədi.
1187-ci ilin payızında, Qüdsün süqutundan bir gün sonra Riçard indiki Fransa ərazisində yerləşən Tur şəhərində baş yepiskopun əlindən xaç aldı. Altmış il əvvəl həmin kilsədə xaçı gələcəkdə Qüdsün kralı olacaq ulu babası V Fulk qəbul etmişdi. Riçardın xaç alması nə demək idi? O demək idi ki, Şimali və Mərkəzi Avropada kilsənin yeni səlib yürüşü ilə bağlı çağırışına səs verən ilk knyaz məhz odur! Bu eyni zamanda Riçardın atasına sədaqətli olacağına dair içdiyi andın pozulması idi. Çünki həmin qərarı ilə bağlı II Henridən icazə almamışdı.
1187-ci ilin sonlarına doğru fransızlarla ingilislər arasındakı barışıq yenidən təhlükə altına düşdü. Belə ki, Milad bayramından dərhal sonra II Filip böyük ordu toplamağa başladı. O, ingilis kralını ya Riçardı Alisa ilə evləndirməyə, ya da Vekseni qaytarmağa məcbur etmək istəyirdi.
1188-ci ilin əvvəllərində tərəflər arasında savaş yenidən qaçılmaza çevrildi. II Henrinin qoşunu fransızları Normandiyanın sərhəddində gözləyirdi. Ancaq savaşdan öncə krallar növbəti dəfə danışıqlar barədə razılığa gəldilər. 1188-ci il yanvarın 21-də baş tutan həmin görüşdə baronlardan başqa, bir neçə baş yepiskop və yepiskop da iştirak edirdi. Onlar fransız və ingilis krallarını barışdırmağa, bütün diqqəti Qüdsün azad olunmasına yönəltməyə, bu məqsədlə də qüvvələrini birləşdirməyə razı salmaq istəyirdilər. Sülh səyləri nəticəsiz qalmadı: krallar öpüşüb barışdılar. Keşişlər, trubadurlar, rəssamlar isə öz növbəsində kütlələri yeni səlib yürüşünə ruhlandırmaq üçün hərəkətə keçdilər. Kilsəyə gəlincə, yürüşə gedənlərin günahları bağışlanılır, borclar qayıdana qədər dondurulur, torpaq və əmlakın toxunulmazlığına zəmanət verilirdi.
Əslində, nə II Filip, nə də II Henri yeni səlib səfərinə çıxmaq istəmirdilər. Ancaq bundan imtina da eləyə bilmirdilər. Hər halda, söhbət xristian aləminin şərəfindən gedirdi.
Sonrakı müzakirələrdə Riçardın da atası ilə birlikdə yürüşə qatılması qərara alındı.
Krallar səfərə hazırlaşana qədər Riçard üçün Akvitanyada görüləsi işlər tapıldı. Belə ki, bəzi dikbaş baronlar yenə qiyam qaldırmışdılar. Deyilənə görə, həmin iğtişaşları oğlunun yürüşə getməsini istəmədiyi üçün II Henri özü qızışdırmışdı. Qiyamın başında isə köhnə üsyançılar – Joffrua de Luzinyan, Anqulem vikontu və Joffrua de Rankon dayanmışdı.
Riçard qiyamçıları məğlubiyyətə uğratdı və onlarıı səlib yürüşünə qatılmağa məcbur elədi. Hətta həbsxanadakı dustaqları da buraxdırdı. Onlar da orduya qoşulacaqdı.
Riçardın ilk qurbanı Joffrua de Luzinyan oldu. Qiyamçıların qalaları tutuldu və divarları dağıdıldı. Qiyamın rəhbərləri Taybur qalasına sığındı. Doqquz il əvvəlki kimi qala hücumla fəht edildi. Beləliklə, qiyamın başçıları səlib yürüşünə getməyə razılaşmaqla canlarını qurtardılar.
Qiyam yatırılan kimi, Riçard bu dəfə Tuluza qrafı ilə müharibəyə başladı. Qısa müddətdə on yeddi qala, iki şəhər, ən əsası isə savaşa səbəb olan Kersi qraflığı ələ keçirildi. Bundan sonra isə Riçard öz qoşunu ilə Tuluzanın divarları qarşısında dayandı. Bildirdi ki, Tuluza, əslində, anası Eleanoranın mirasıdır, bu səbəbdən də Akvitanyaya birləşdirilməlidir.
Tuluza qrafı V Raymund kömək üçün yenə II Filipə yalvardı. Fransa kralı da II Henridən oğlunu dayandırmağı tələb etdi. Qoca kral isə cavab verdi ki, oğlunun hərəkətlərinə görə heç bir məsuliyyət daşımır, çünki o, kifayət qədər ağıllı, üstəlik, sərbəst adamdır. II Filip cavabın belə olacağına şübhə eləmirdi. Odur ki keçən ildə olduğu kimi, iyunda Berriyə soxuldu. Bir neçə qala fransızlara müqavimət göstərsə də, bütün qraflıq onun tərəfindən zəbt edildi. Satqınlıq nəticəsində Şatoru da tutuldu. Henri təcili sürətdə qoşun topladı. Riçard isə öz yürüşünü yarımçıq kəsib qoşununu Berriyə yönəltməyə məcbur oldu.
II Henri iyulun 11-də qoşunu ilə Normandiya sahillərinə çıxdı Yeri gəlmişkən, o, səfər zamanı dənizdə batmaqdan zorla qurtula bilmişdi.
II Filip ingilislərin gəlişini eşidincə qoşununu tələsik Berridən geri çəkdi. O öz gücünə hələ də əmin deyildi. Fransa kralı yalnız Şatoruda cəngavər Qiyom de Barın başçılığı ilə qarnizon saxladı. Riçard vaxt itirmədən Şatorunu mühasirəyə aldı. Şəhər darvazasının qarşısındakı döyüşlərin birində atdan yıxılan Riçard ölümdən canını zorla qurtardı. Sonrakı mərhələdə o, Fransa kralının qoşunlarını parçalamaq üçün cənubdan zərbə vurub strateji əhəmiyyətli Roş qalasını tutdu. II Filip tamamilə geri çəkildi və qoşununu Parisə apardı. Riçard isə öz qoşunu ilə Normandiyada II Henriyə birləşdi.
Bundan sonra krallar arasında yeni sülh danışıqları başladı. Ancaq müzakirələr nəticəsiz qaldı. Riçard fransız qoşunu ilə qarşılaşmaq üçün fürsət axtarırdı. Nəhayət, istəyinə çatdı və xırda bir toqquşmada Qiyom de Barı əsir götürdü. Lakin Qiyom əsirlikdən qaça bildi. Riçard isə yolunun üstündəki yaşayış məntəqələrini talayıb Normandiyaya qayıtdı. Onun səylərinə baxmayaraq Şatoru fransızların əlində qalmışdı.
Beləcə, müharibə payıza qədər davam etdi. Hər iki tərəfdəki baronlar döyüşməkdən təngə gəlmişdilər. Üstəlik, Qüdsün taleyi də yaddan çıxmışdı…
Vəziyyətin çıxılmazlığını görən II Filip yenidən sülh təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Qarşı tərəf bu təşəbbüsü müsbət qarşıladı. Danışıqların əvvəlində fransız kralı ilə Riçardın mövqeyi bir-birindən kəskin fərqlənsə də, axırda ümumi dil tapa bildilər. II Filip Riçarda təklif etdi ki, II Henriyə qarşı yenidən birləşsinlər. Fransa kralını anlamaq olardı: o, həmişəki kimi, II Henrini hələ də ən güclü düşməni sayırdı.
Ümumiyyətlə isə, II Filipin başlıca məqsədi Plantagenetlər arasındakı parçalanmanı gücləndirmək, onların barışmasına imkan verməmək idi. Fransız kralının Riçarda sadaladığı arqumentləri təxmin etmək çətin deyil: o niyə hələ də varis elan edilməyib? II Henri niyə İoana səlib yürüşünə getməyə icazə verməyib? Ola bilsin, II Henri özündən sonra məhz İoanı varis elan etmək istəyirdi! Riçard, yəqin