Sufi hekayətləri. Народное творчество
nə yaxşı ki elə onun mində birini görə bilmisiniz.
– Bu necə olur ki? – mömin soruşur.
– Bilirsiniz, – sufi deyir, – sufizm bütünlükdə biliyin təkcə mində biridir. Yerdə qalanını isə yalnız sufi öyrənə bilər; sizin kimilərsə onun təkcə mində birini hiss etməyə qadirdir.
– Necə gözəl sözlər! Əla fikirlər! – mömin çığırır.
– Bu konsepsiya məni tar-mar etdi!
Sufi söyləyir:
– Müşahidəçinin pərəstiş obyektinə çevirdiyi hikmət mənadan xali olur. Əgər şaftalını dadmaq iqtidarında deyilsinizsə, ona həddən ziyadə pərəstişdən ehtiyatlanın. “Öyrənməyi öyrənin” deyənlər məhz bunu nəzərdə tutublar.
SİNCAB
Mövlana Bəhaəddin nişapurlu Ələddinlə çəmənlikdə gəzirmiş. Ələddin deyir:
– Niyə insanları zövq aldıqları bir çox sufi ənənəsindən məhrum edirsiniz? Bu məşğuliyyətləri bayağı saymaqda, bəlkə də, haqlısınız. Amma yoldaşlığın adamlar üçün sevinc mənbəyi olmasının qarşısını almaqla onları heç nəsiz qoyursunuz.
Bəhaəddin cavab verir:
– Bir ora bax, qanuni ləzzətlərin möhtərəm müdafiəçisi, müşahidə et. Vəziyyəti anlaya bilsən, cavabını alacaqsan.
Bir neçə oğlan tutduqları sincabın pəncələrini bağlayıb bir-birinə atırdı. Ora-bura qaçışan uşaqlar bolluca əylənirdilər. Bir neçə dəqiqədən sonra yaşca daha böyük oğlan yaxınlaşıb sincabı əllərindən aldı. Biçarənin ayaqlarını açıb azadlığa buraxdı. Dəcəllər qəzəblənib xilaskarı söyməyə başladılar.
Ələddin sonralar deyirdi:
– Bu səhnə olmasaydı, vəziyyətlər arasındakı yaxınlığı heç vaxt duya bilməzdim, üstəlik, qanuni ləzzət saydığımız şeylərin arxasında gizlənən təhlükələri dərk etməzdim. O zamandan bəri və bütün həyatım boyunca insanın arzu olunana nəyinsə itməsi hesabına çatdığını tez-tez müşahidə etdim. Bir də adamlara zövq verən şeylərin onlarda heç gözləmədikləri nöqsanlara istək yaratdığını gördüm.
LOĞMANIN AZAD EDİLMƏSİ
İsrail oğulları tayfasından bir adam Loğmanı müəyyən məbləğ pula satın aldıqdan sonra o həmin adamın yanında işləməyə başlayır. Loğmanın ağası marağa nərd oynamaqla məşğul olurdu. Onun evinin yanından çay axırdı. Bir dəfə o, yenə də bir nəfərlə nərd oynayırdı. Uduzan ya evin yaxınlığındakı çayı bütünlüklə içməli, ya da fidyə verməli idi. Loğmanın sahibi uduzur və udan tələb edir:
– Ya çayı iç, ya da fidyə ver!
Loğmanın sahibi nə fidyə verəcəyini soruşur.
– Ya hər iki gözünü çıxaracağam, ya da var-dövlətinə sahib olacağam.
Uduzan bir gün möhlət istəyir, udan razılıq verir. Ev yiyəsi bütün gecəni qəm-qüssə içində keçirir. Sahibinin qəm dəryasına batdığını görən Loğman kürəyindəki yükü yerə qoyub ona yaxınlaşır. Adətən, Loğmanı görəndə ağası ona atmaca atar, əvəzində eşitdiyi müdrik kəlamlardan isə mat-məəttəl qalardı. Loğman sahibinin yanında əyləşib soruşur:
– Niyə kədərlisən?
Ev sahibi onunla söhbətə baş qoşmaq istəməyib üzünü çevirir. Onda Loğman deyir:
– Başına gələnləri danış, bəlkə, vəziyyətdən çıxış yolu tapdım.
Ev sahibi, nəhayət, olanları danışır. Loğman deyir:
– Narahat olma, çıxış yolu var. O adam gələndə de ki, çayı içə bilərəm, amma necə edim: köndələninə olan suyu içim, yoxsa uzununa olanı? O deyəcək: “Köndələninə olanı”. Onda sən deyərsən: “Mən köndələninə olan suyu içənəcən sən də çayın uzununa axan suyu tut saxla”. Beləcə, qurtulmuş olacaqsan.
Loğmanın haqlı olduğunu anlayan ağasının kefi kökəlir. Səhəri həmin adam gəlir:
– Şərti yerinə yetirəcəksən?
– Əlbəttə, amma de görüm, köndələninə olan suyu içim, ya uzununa axanı?
– Köndələninə, hər iki sahil arasında olanı.
– Elə isə mən köndələninə olan suyu içənəcən sən də çayın uzununa axan suyu tut saxla.
– Axı mən bunu necə edim?
Beləliklə, ev sahibi həm malını, həm də canını qurtarmış olur. Loğman əl-Hakimsə müdrikliyinin sayəsində azadlığına qovuşur.
FAYDASIZLARIN ÖYRƏDİLMƏSİ
Yazılı mənbələrdən belə məlum olur ki, Sinddən olan şeyx Əbu-Əli, adətən, olduqca cahil adamlara mühazirə oxuyar və lal-karlarla meditasiya edərdi.
O deyirdi:
– Siz təkcə ona görə öyrənə bilirsiniz ki, müasir müəllimlər və keçmişdə dərs deyənlər biliyi ağıllı adamlara, bitkilərə, heyvanlara, axmaqlara və cansız əşyalara, həmçinin özündənrazı şagirdlərə ötürürdülər və ötürməkdə davam edirlər.
Məsaməli gil bardaqdakı su onu necə faydalı və məmnun edirsə, üstəlik, yolçunun susuzluğunu aradan götürüsə, sizin fəaliyyətsiz və faydasız qab saya biləcəyinizin sayəsində illərlə yığılan və ötürülən işimiz də eyni şeyi edir.
AZAD OLUNMUŞ
Gürzlə soyuq dəmiri döyməkdən nə fayda
Böyük Ustad Həzrət Nuriyə sufinin kim olduğunu sual edirlər. O deyir:
– Sufi azad olunmuş və başqalarının köləliyinə aidiyyəti olmayan bir insandır. Sufizmi nə nəzəriyyə terminləri, nə də ayinlərin sayəsində izah edə bilərsən.
Nəzəriyyələr lazım oldu-olmadı insana nəyisə aşılayır, ayinin əsasında isə təkrarlanan hərəkətlərin təcrübəsi durur. Sufizm yaranmaqda olandır, artıq yaranmış olana isə tətbiq edilməyən bir şeydir.
OXUDAN MƏHRUM GÜL DƏSTƏSİ
Birisi ustad Nurəddindən Sufi yolunun şəfa verə biləcək qabiliyyətindən, sehr dolu gücündən və insana bəxş elədiyi daxili rahatlıqdan danışmağı inadla xahiş edir.
Nurəddin deyir:
– Qardaş, sən düşərgə tonqalımızın ətrafında dolaşırsan. Canavar tamahkarlığından imtina et və bizi yemə, sadəcə, bizimlə birlikdə ye. Sənin sufizm barədə təsəvvürlərin kökündən yanlışdır. Əvvəlcə birinə çatmaq lazımdır, digəri sonra gələcək.
Adam Nurəddindən əl çəkmir:
– Onda özün və dostların barədə elə bir şey danış ki, sizə qoşulmaq fikrinə düşüm.
Ustad deyir:
– İndi beynində olan fikirlərini boğmaqla bizi qiymətləndirmək günəşə his bağlamış pəncərədən baxmaq kimi bir şeydir. Bu cür yanaşmanla özünü vadar edəcəksən ki, bizi məlum fikirlərinlə, dostlarının