İlon Mask - Tesla, SpaceX və möhtəşəm gələcəyin izi ilə. Eşli Vans
bir düstur yazdı. Mən də ona “Bunu necə belə yaza bilərsən?’’ deyib səhvini düzəltdim. O hadisədən sonra mənə nifrət eləməyə başladı. Sonra anladım ki, düsturu düzəltsəm də, onun qəlbini qırmışam. İşlər belə görülməz”.
“.com’’un xəyalpərəst adamı Mask çalışqandı, ancaq bəxti də gətirdi. O, gözəl bir ideya irəli sürdü və onu real xidmətə çevirə bildi. Və qasırğanın içindən böyük miqdarda nağd pulla çıxdı. Yolu heç də asan olmamışdı. Mask liderliyə can atırdı, amma insanlar bunu şübhə ilə qarşılamışdılar. Maska görə, onlar haqsız idilər, haqlı olduğunu sübut etmək isə daha dramatik hadisələrə səbəb olacaqdı.
5. Paypal-ın xaç atasi
Zip2-nin satışı İlona yeni bir inam verdi. Mask sevdiyi kompüter oyunlarının personajları kimi bir sonrakı “level’’ə keçmişdi. O, Silikon Vadisi “səviyyəsini’’ keçib hər kəsin bir zamanlar olmaq istədiyi adam – “.com’’ milyonçusu olmuşdu. Onun növbəti işi artan iddialarına uyğun bir şey olmalı idi. Ona görə də Mask böyük maddi potensialı olan fəaliyyət sahəsi axtarırdı. Buradakı çatışmazlıqları isə internet vasitəsilə həll etmək istəyirdi. Mask xəyalən Bank of Nova Scotia-da keçdiyi təcrübə vaxtlarına gedir, o dövrdə çıxartdığı əsas nəticəni xatırlayırdı – bankirlər varlı olduqları qədər də sarsaqdırlar. Bu da Mask üçün geniş fürsətlər demək idi.
1990-cı illərin əvvəlində bankda strateji inkişaf şöbəsində çalışdığı zaman Mask üçüncü dünya ölkələrinin borclarını araşdırmışdı. Nə qədər ağır olsa da, onu “az inkişaf etmiş ölkələrin borcu’’ adlandırırdılar və Bank of Nova Scotia-da bu qəbildən milyardlarla dollar pul vardı. O illərdə yaşadıqları defoltlar sonrası Cənubi Amerika və b. ölkələr bankları yığılan borcları qismən silməyə məcbur edirdilər. Müdiri Maskı təcrübə qazanmaq üçün bankın avuarlarında[9] qurdalanaraq borcun real həcmini araşdırmağı tapşırmışdı.
Araşdırma əsnasında Maskın qarşısına çıxan bir şey ona göydəndüşmə kommersiya fürsəti kimi göründü. Amerika Birləşmiş Ştatları Breydi (Brady) istiqrazı vasitəsilə inkişaf etməkdə olan ölkələrin bəzilərinin borc yükünü azaltmağa çalışırdı. Amerika hökuməti bu yolla Braziliya və Argentinanın borclarını restrukturlaşdırmışdı. Buradakı bir birja oyunu Maskın diqqətini çəkdi. Bu oyunu Mask belə xatırlayır: “Yardım dəyərini hesabladım, bu, bir dollar üçün 50 sent civarında idi, baxmayaraq ki həqiqi borc 25 sentdən hesablanırdı. Bu, inanılmaz bir fürsət idi və kimsə də bunu görmürdü’’. Mask soyuqqanlılığını pozmadan bazardakı əsas treyderlərdən biri olan Goldman Sach-a zəng edərək qarmaq atdı və 25 sentdən nə qədər Braziliya borcu ala biləcəyini soruşdu. Cavabları “Sizə nə qədər lazımdır?’’ oldu. Mask da “10 milyard dollar’’ kimi ağlasığmaz, havadan bir rəqəm dedi. Treyder bunun mümkün olduğunu söyləyəndə Mask telefonu qapadıb “Onların başları xarab olub, axı bu şəkildə pulları iki dəfə artırmaq olar. Axı hər şeyi Sem dayı (ing. Uncle Sam – Amerikanın simvolik adı – İ.N.) ödəyir’’ dedi’’. Hər şey çox sadə idi.
Mask o zaman bütün yayı saatı 14 dollardan çalışmış, müdirlərin qəhvə aparatından istifadə etdiyi üçün danlanmış və artıq çoxlu pul qazanmaq üçün özünü göstərmək vaxtının gəldiyini düşünmüşdü. Qaçaraq müdirin otağına girmiş və ona gördüyü parlaq perspektivi söyləmişdi: “Siz havadan milyardlar qazana bilərsiniz’’. Müdirə yazdığı hesabat qısa müddət ərzində bankın CEO-suna çatdı. O isə təklifi rədd etdi. Səbəb kimi də bankın Braziliya və Argentina borcları ucbatından artıq bir dəfə “yandığını’’ və bir daha belə avantüraya girmək istəmədiyini göstərdi. Mask məsələnin fərqli olduğunu ona izah etməyə çalışdı: “Axı burada Sem dayının dəstəyi var. Cənubi Amerikada olub-keçənlər önəmli deyil. ABŞ Maliyyə Nazirliyi batmadıqca siz heç nə itirə bilməzsiniz’’. Buna baxmayaraq onlar heç nə etmək istəmədilər, Mask dərindən sarsıldı. Sonralar Mask banklarla mübarizə aparanda yaşadıqlarını yada salacaq, bu da özünə olan inamını artıracaqdı. Bütün bankirlərin elədikləri özündən əvvəlkilərin elədiklərini təkrarlamaqdır. Biri özünü uçurumdan aşağı atsa, o birilər də eyni şeyi edirlər. Əgər otağın ortasında bir qucaq qızıl varsa, biri onu almasa, digərləri də almayacaqlar.
Mask sonrakı illərdə internet-bank qurmaq haqda düşünməyə başladı. 1995-də Pinnacle Research-də təcrübə keçdiyi zaman da bunu açıq şəkildə dilə gətirirdi. Gənc Mask buradakı elmi işçilərə maliyyə sferasında onlayn sistemlərə keçmənin labüdlüyündən danışırdı. Ona etiraz edir, səbəb kimi internet şəbəkəsinin güvənliyinin lazımi səviyyədə olmadığını göstərirdilər. Onlar “bu problemin həlli üçün yüz illər lazımdır” deyirdilər. Lakin Mask yenə də öz fikrində qalır, maliyyə sektorunun radikal modernləşmə çağının astanasında olduğunda israr edirdi. O, nisbətən az sərmayə ilə bank sektoruna çox böyük təsir göstərəcəyinə inanırdı. 2003-cü ildə Stanford universitetindəki çıxışında belə deyiridi: “Bank əməliyyatları çox da geniş diapazon tələb etmir. Pulla çalışmaq üçün infrastrukturu inkişaf etdirməyə də ehtiyac yoxdur. Əslində, bu, məlumat bazasında sadəcə olaraq bircə sətirdir’’.
Maskın planı möhtəşəmdi. Pinnacle araşdırmaçıları insanların internetdə mühasibat işlərini aparmasının rahat olmayacağını deyirdilər. Bəlkə, kimsə risk edərək kredit kartının nömrəsi ilə şəbəkəyə girəcək, amma kimsə bank hesablarını internetə etibar etməyəcək, bunu heç eşitməyəcəklər belə. Onda nə etmək lazımdı? Mask onlayn xidmət göstərən maliyyə qurumu yaratmağı düşündü. Bu şirkət hesab açacaq, əmanətləri qəbul edəcək, cari hesablara baxacaq, broker və sığorta xidmətləri göstərəcəkdi. Texnoloji baxımdan belə bir servis mümkündü, ancaq onlayn-bank qurmağın özü cəhənnəm əzabıydı. Hətta ən nikbin insan belə bunun çətin olacağını deyirdi. Bu artıq hansısa pitseriyaya marşrut çəkmək və ya daşınmaz əmlak kataloqu hazırlamaq deyildi. İşiniz insanların pulları ilə bağlı olacaqdı və əgər nəsə tərs getsə, nəticə dəhşət olacaqdı.
Ancaq bunlar Maskı qorxutmurdu. O, planını hələ Zip2-nin satışından öncə hazırlamışdı. Şirkətin ən yaxşı mühəndisləri ilə danışmış, kimin yeni macəraya qatılmaq istədiyini öyrənmişdi. Müzakirələrə Kanada bankındakı tanışlarını da cəlb etdi. 1999-un yanvarında Zip2-nin İdarə Heyəti satış üçün müştəri axtaranda Mask bank planını həyata keçirməyə başladı. Mart ayında isə Mask pornoqrafik bir ismə bənzəyən X.com adlı maliyyə startapını qeydiyyatdan keçirtdi.
Çiynində bel çantası ilə Kanadaya ayaq basmış yeniyetmədən 27 yaşlı multimilyonerə dönməsi üçün Maska on ildən də qısa bir zaman lazım olmuşdu. Qazandığı 22 milyon sayəsində o, üç nəfərlə yaşadığı birotaqlı evdən 200 m2 -lik təmirli evə köçmüşdü. Bundan başqa, bir milyon dollara McLaren F1 idman avtomobili və pərli təyyarə aldı, təyyarə sürməyi öyrəndi.
Dotcom milyoneri kimi məşhurlaşmağa başladı. Səhər saat 7-də CNN müxbirləri onun evinin qarşısında avtomobilin təhvil verilməsini gözləyirlər. Budur, 18 təkərli qara rəngli bir yük maşını evin önündə dayanır və içindən gümüşü rəngli