Seçilmiş Əsərləri. Чингиз Гасан оглы Гусейнов
dalğalı dibi görünür. Anam iri xalçanı dəniz qırağında yaş quma sərib sabunlayır, yuyur, yuduqca günün altında zərif ipək naxışlar işıldayır. Su ilıqdır, adam dənizdən çıxmaq istəmir. Anam: “Bəsdir, çıx!” qışqırır. “Hələ bir az da!” deyib suya baş vururam. Əlim quma çatır, bir ovuc qum götürüb qalxıram. Qum qaradır, elə bil palçıqdır – qum suda təmizdir, dənizdən ayrılan qum gözəlliyini itirir.
Dənizə hələ xeyli var. Dəniz quruyur, sahildən çəkilir, uzaqlaşır…
Müharibə başlanan ildən bağ unuduldu. Daha bağa köçmədik.
Atam müharibədə ölən il anam dövlətə qan verməyə başladı.
Atam tankın içində, tankla bərabər yanmışdı…
Anam qanını verib evə çox üzgün gələrdi, döşəyi palaz üstə sərib, hərəkətsiz uzanardı. Mən dərsliyimi kənara qoyub, anama baxardım: onun nazik göz qapaqları titrər, arıq, zəif sinəsi astaca qalxıb-enərdi.
Sənin indi altmış yaşın olardı. Amma mən səni qoca təsəvvür edə bilmirəm. Sən mənim yadımda cavan qalmısan. Cavan və gözəl. Hamıdan gözəl.
QARANQUŞ
Həyətimiz nə mehriban, nə şən idi!..
Dost əli dost ələ uzanar, qardaş baxışı qəlb isidər, ürək sevindirərdi.
Geniş, uzun eyvanımıza neçə qonşunun qapısı açılardı!..
Qonşu qonşuya səs verib sevincinə şərik olar, dərdini bölüb qəmini yüngülləşdirərdi.
Böyük bir ailənin övladları kimi, biz həyəti dünya bilib qaçmaqdan yorulmur, eyvanı ucsuz-bucaqsız xiyaban bilib, gəzməkdən doymurduq. Həyətdən eyvana cumur, eyvandan həyətə yüyürürdük.
Eyvanımızda və həyətimizdə qaranquşlar yuva salmışdı. Açıq pəncərələrdən xəyal sürəti ilə həyətdən eyvana və eyvandan həyətə bizim dalımızca uçar, meh kimi başımız üstündən əsib keçər, ox uclu qanadları ilə, daraq dişlərini sındıran sıx saçlarımıza az qala toxunardılar…
Bəs sizə nə oldu, ay həyət, ay eyvan?
Hanı sizin qaranquşlarınız? Bəlkə ünvanı dolaşıq salmışam?
Yox, küçə də həmən küçədir, ev də, həyət də köhnə yerindədir, həyətin üstünü üzük kimi dövrəyə alan eyvan da. Yaz da yazdır. Keçən ildə olduğu kimi, keçən əsrlərdəki kimi.
Qaranquşlar çoxdandır həyətimizdən uçub, eyvanımızdan köçüb. Heç yuvaları da qalmayıb.
Çünki… çünki eyvan arakəsmələrlə bölük-bölük bölünüb. Hər qapının öz kiçik eyvanı, hər kiçik eyvanın həyətə açılan öz kiçik qapısı.
Dilim-dilim doğranan eyvan yamaq-yamaq olub, həyətin üstünü alıb, qapıların çoxluğundan ağırlaşıb, az qala uçub həyəti udacaq.
Həyət də darlaşıb, kiçilib, balacalaşıb. Necə uçasan? Necə qanad çalasan?
Əvvəl birisi eyvandan bir parça kəsdi. İstəmədi qonşusu şöhrətlənməyini, varlanmağını görsün. Görsün ki, kabab tikəsi yağlıdır, ətirli buğda çörəyi al-əlvandır. Elə bildi qonşularda paxıllıq oyanar, şanını gözə gətirərlər.
Qəlbdən yerə düşən qara toxum cücərdi, boylandı, qolunu qonşuya sarı uzatdı.
İkincisi də eyvandan öz payını kəsdi, özünə ayrıca su kəməri çəkdi. Şırhaşırla axan bolluca suyuna baxıb sevindi və sevincini bölmək istəmədi, elə bildi bölünsə, azalar. Dərdini də bildirmək istəmədi, gizlətdi, elə bildi ki, qonşu dərdindən xəbər tutub papağını göyə atacaq, zurna-nağara çaldırıb toy-bayram edəcək.
Daha o birisi gördü ki, evi yol üstədir, döşəməsi sürtülür, hər gəlib keçən guya ki, şübhə ilə boynunu uzadıb qulaqlarını şəkləyir, fikirləşdi ki, axı niyə eyvan payı tapdalansın, təmiz havasını başqaları udsun?!
Qara toxum dərin kök salıb, möhkəm budaqlı qara çiçəyini dik tutdu…
Qara çiçək nə gözəldir! Baxanın gözlərini qaraldıb kor edir, iyləyənin başına hava gətirir, əl vuranın əlini qurudur!
Ağsinəli qaranquşun qanadları da qaradır, amma nədənsə qaranquşlar gözəl-göyçək qara çiçəkdən uzaq uçur.
Qaranquşun uçuşunu isə izləmək çətindir – düyünlüdür, dolaşıqdır…
Həyətimiz nə mehriban, nə şən idi!..
ARFA
Sənin neçə yaşın var, arfa?..
Gör neçə müharibədən çıxmısan, neçə aclıq görmüsən, neçə faciələrin şahidi olmusan…
Amma vüqarını itirməmisən, qızıl su ilə çəkilmiş naxışların silinməyib, yazılarına zəmanənin əli dəyməyib, şəkillərini pozmayıb…
Yaşın çoxdur, tarixin uzundur, amma cavan qalmısan, arfa.
Səni qucaqlayanların qolları çoxdan çürüyüb, sənin kəl damarlarında, burum-burum burulmuş simlərində gəzən incə barmaqlar toza-torpağa dönüb, amma sən qocalmayıb cavan qalmısan, arfa.
Təkcə tellərin üç dəfə dəyişilib. Sankt-Peterburq zəmanəsində çürüyüb, Petroqradın inqilab çağında qırılıb, Leninqradın müharibə illərində kəsəyənlərin qurbanı olub…
Sənə cansız demək olarmı?
Boy-buxunun yaraşıqlı, ayağın möhkəm, səsin sehrli, dolğun, dərin.
Elə bil Homer zəmanəsindən xəbər verirsən, telli sazın, simli tarın ulu nənəsi telli arfa, simli arfa…
Otağa girib səni gördüm, harda olduğumu unutdum, elə bildim qeyri-adi aləmdəyəm. Otağın əsl bəzəyi, əsl çıraqbanı sən idin.
Bəs arfada kim çalır? Arfanı kim dindirir?
Ev yiyəsi – sünbül saçlı cavan qadın arfada çala bilmir.
Deyir, atamın nənəsi çalırdı. Atam istəyirdi mən də çalam. Müharibə başlananda kiçik qız idim. Təzə-təzə simlərə öyrənirdim. Arfa müəlliməmi qəlpə öldürdü. Atam müharibədə həlak oldu. Dul anam dul bacısının evinə köçdü. Bütün şeylərimizi satdıq, arfa qaldı, axı, arfa canlıdır, dili şirin, nəfəsi istidir, ata-babamdan yadigardır…
Bəs arfada kim çalacaq, soruşuram?
İstəyirəm, deyir, qızıl telli qızım olsun, arfanın dilini öyrənsin, arfanı dilləndirsin…
…Arfanı hələ neçə qızıl tellilər nəsli dindirəcək.
Arfa hələ neçə nəslə uzun keçmişdən danışacaq.
Arfa, sən bizi də yola salacaqsan..
AÇARSIZ QAPILAR
Keçmişin qapısını döydüm, döydüm, “Ey, kim var orda?!”, o qədər döydüm ki, əlim ağrıdı.
Amma açan olmadı.
Sonra gələcəyin qapısına yaxınlaşdım, döydüm, döydüm: “Ey, kim var orda!” Öz yumruqlarımı özüm eşitdim, səsimə səs verən olmadı.
İki qapı