“Gülüstan”dan öncə. Cəfərzadə Əzizə
“GÜLÜSTAN”DAN
ÖNCƏ
(Tarixi roman)
BULAQ BAŞINDA
Qızlar “Bircam bulağı”na gedirdilər. Niyə “Bircam?” Bәlkə də ondan bir cam içmək mümkün olmadığına görə – buz suyu dişlərini qırar axı. Bəlkə də bu bulağın suyundan “bir cam” içsən, bir qoyunun kababını həzmə verərsən – ona görə. Bəlkə “çillə kəsən” nənələr gəlinin başına bu bulağın suyundan qırx cam töküb tilsimdən qurtardığına görə? Yooox, onda “Qırxcam” olardı. Axı, nənələr camı bircə-bircə doldururdu…
Hər nəydisə, bulağın adı “Bircam” bulağıydı. Asma, qara bir qayanın altından sızırdı, büllur kimi, gilə-gilə, damla-damla… Deyirlər ki, Bircəxanım adlı gözəl, pak, ermiş bir xanım yaşayırmış. Hamının müqəddəs tanıdığı, ümidlə məsləhət və dərdinə dərman almaq üçün yanına getdiyi bu qadın, komasında tək ikən namusuna namərd əli uzanmışmış. Qaçıb, təqibdən qurtarmaq üçün həmin bu qara qayanın yanına çatanda dayanıb, namərdin ayaq səslərini eşidirmiş. Əl götürüb tanrısına yalvarıb: “Qurtar məni təcavüzdən”, – deyib və elə buradaca qayada qeyb olub. O zamandan qayanın adı “Paklıq qayası” qalıb. Bu büllur kimi gilələnib sızan sular o Bircəxanımın göz yaş-larıdı. Zaman keçdikcə Bircə sözü “Bircam”a çevrilib, mənası da dəyişib. Amma insanlara xidmətdən əl çəkmə-yib. Sərin, dadlı suyu ilə ağızları dada gətirib, qəzəbli ürəkləri soyudub…
“Bircam bulağı”nın el arasında böyük şöhrəti, hör-məti var. El yolunun üstündədi. Yaylağa qalxanlar burada sirab olur; sərin yaylaq ərazisinə girdiyinin ilk tamını burada dadır. Xanlığa ətrafdakı başqa bulaqlardan su çəkilibsə də, xan, xanzadə və xanımların içməli su dolça-ları üçün “Bircam bulağı”ndan aparır kənizlər suyu. Ta-mı, sərinliyi itməsin deyə mis güyümlərdə deyil, saxsı sənəklərdə, xırdaca sovçalarda daşıyırlar.
Günün hər vaxtında bulaq üstündə adam olur. Am-ma qız-gəlin dəstəylə bulağa iki dəfə gəlir: səhər – gün çıxmamış, axşam – gün əyilənə yaxın…
Onlar da buraya görüşə gəlirlər. Ən gözəl bəhanədi Yasəmənçin bulaq başına getmək. Teymuraza isə bəhanə lazım deyil. Azad gəzən xanzadə, oğlan xeylağı istədiyi vaxtda, istədiyi yerə gedə bilər. Amma hər ikisi sözləşmə-dən elə vaxt seçirdilər, bulaq üstünə elə saatda gəlirdilər ki, burada heç kim olmurdu. Ya bulağa gələnlərdən aza-cıq əvvəl, ya azacıq sonra.
Yaxınlaşa bilmədikləri, uzaqdan-uzağa gözaltı bax-dıqları gün – “qara gün” olurdu. Amma çox vaxt hesab-larında yanılmırdılar. Üz-üzə dururdular. Arabir Teymu-raz cürətlənir, vücudunu saran bu isti, bu mehriban, bu coşqun hissin təsiriylə qızın sənək tutmuş barmaqlarına toxunurdu. Hər ikisi bu təmasdan diksinib az qala bir-birindən bir ağaclıq məsafəyə sıçrayırdılar. Nəfəs-nəfəsə dayansalar da, həya pərdəsi, həya divarı, utanc, bəkarət çəpəri aralarını kəsmişdi Çin səddi kimi… Alınmaz qalay-dı Yasəmən.
Sarayda başqarışıqlıq olanda, məclislər qurulub şeir, musiqi, rəqs tamaşalarına dalanda heç kəs onları arayıb axtarmırdı. Bişirən bişirməkdə, yeyən yeməkdə, oxuyan oxumaqda, oynayan oynamaqdaydı. Xanımlar şəbəkə pəncərələrin şəffaf pərdə salınmış o biri üzündən “seyr edir”, dinləyirdilər.
Adəti iş olsa da kənizlər, qulamlar, nökər-nayiblər ayaqdaydı. Başlar işə və tamaşaya dalmışdı. Şamaxı cən-gilərinin valehedici gözəlliyinə, musiqinin ahənginə xörək paylayan, meyvə daşıyan, qəlyan alışdıranlar da oğrunca, bəxtiyar təbəssümlə baxırdılar, dinləyirdilər.
Bu gün də sarayda belə bir gün idi. Və heç kimin ya-dına düşmürdü ki, soruşsun: “Xanzadə Teymuraz bəy, dayə Gulxatının məleykə gözəllikdə qızı Yasəmən hara-dadır?..”
Hər ikisi “Bircam bulağı”ndan məhəbbət şərbəti içir-di bu an.
Teymuraz ovçu paltarında idi. Bir az aralıda, ov vaxt-larında, belə məcburi sükuta alışmış sarı köhlən cınqırını çıxarmadan səbirlə gözləyirdi. Gözləyirdi ki, sahibi “ov macərası”nı bitirib yəhərə sıçrasın. Dağ cığırından enib Məlhəm, Əngəxaran kəndlərini keçsin; Şamaxı ilə Mu-ğan—Ağsu arasındakı dağ meşələrinə, ya da əfsanəvi Cəngi meşəsinə doğru dördəmə çapsın. O da yeni bir ov saatı üçün dinməz-fınxırmaz sükunətə dalsın, dursun.
Teymuraz qəddü-qamətdə atasına çəkmişdi. Ucaboy-lu, enlikürəkli cavan ər olacağı elə indidən bəlliydi. Qıy-ğacı qaşları hələ tük gəlməmiş, yalnız bığ yeri tərləmiş oğ-lan uşağı çöhrəsinin məlahətini artırırdı. Üzünün dərisi hələ zamanın toxunmadığı qaysı təravətindəydi. Belində qatar, ayaqlarında məst, çiynində tüfəng vardı. Papağını geri itələmiş, təzəcə adət etdiyi bir hərəkətlə qamçısını çəkmələrinin boğazına döyəcləyirdi. Arzu dolu gözlərini Yasəmənin yanaqlarını və çənəsini bəzəyən yumşaq çuxurlara – zənəxdanlara dikib durmuşdu. Qızın hələ toy gecəsi bir buğda boyu ucalmalı olan boyu orta, bədəni incə, zərifdi. Sadə geyimində belə gözəldi. Sarayda xa-nımların və sultanım-xanımların geydiyi əlvan ipək, məx-mər, kimxa paltarlar, başlarına örtdükləri hava kimi şəf-faf, zərbutalı örtüklər, hörüklərinə düzdükləri inci, əşrəfi saçbağılar, üstlərindəki qiymətli daş-qaşlar Yasəməndə yox idi. Güllü çit tumanı, şirməst arxalığı, abı yelənli ağ kəlağayısı vardı. Belindən aşağı süzülən qalın hörüklərinə öz əlləri ilə rəngbərəng yun iplərdən toxuduğu qotazlı saçbağı hörmüşdü. Amma əlləri xınalıydı, ayaqları xına-lıydı: “Lap daşlarımızın, qayalarımızın kəkliyi kimi”,– de-yə düşündü Teymuraz bəy. Bir-birinə sözsüz-sovsuz ta-maşadan doymurdular. Bir-birini sözsüz-sovsuz sevmək-dən doymurdular.
Günəş isə göydən yerə məhəbbət hərarəti səpə-səpə, zər nura qərq olmuş “Paklıq qayası”nın üstünə gələndə, Yasəmən vaxtın keçdiyini duydu, təşviş içində səsləndi:
– Ağam!
– Mənə ağa demə!
– Nə deyim?
– Teymuraz de, Yasəmən! Bircə dəfə adımı dilindən eşitsəm nə olar, zalım?
– Elə şey olarmı heç, ağam?
Qız yavaşca güldü. Yanaqlarında atəşlər saçan çuxur-lar daha da pənbələşdi, çənəsindəki zənəxdanla bəhsə girdi.
– Neyşə olmasın?
– Sən mənim ağamsan…
– Kim deyir onu? Mən səni ürəkdən sevirəm, ay qız, ürəkdən! Sevgilinəm, ağan deyiləm. Yoxsa sən məni sevmirsən, istəmirsən?
– Ağzım nədi? Ağalarımızı…
– Elə demirəm… Mən istəyən kimi…
Qız yenə də kirpiklərini endirdi. Bir söz deyə bilmədi, yalnız xəfifcə gülümsədi.
– Mən istəyən kimi… Mən sevən kimi…
– Axtararlar məni, ağam…
– Yenə “ağam”?
Karıxmışdı Yasəmən. Doğrudan da, artıq axtara bilər-dilər. Anasının başı iş-gücdən ayılan kimi… Gündən köl-gələdiyi, yağışdan daldaladığı bircəsini – Yasəməni…
– Sən də söz tapdın ha… İndi orda bir vur-çatlasın, çal-oynasındı ki… Kim-kimədi, ay qız? Heç kəs, heç kə-sin yadına düşməz.
– Anam…
– Dayəm…
– Hə… çox keçir vaxtdan… Qayanın üstünə gəldi Günəş…
– Danış, dilinə qurban. Amma əgər sən vaxtı yadın-da saxlamısansa, deməli, mənnən görüşmək istə-mirsən.
– …
– Darıxırsan yoxsa?
– …
– Mənim