Müdrikliyə ədalətə uğura 40 çağırış /müntəxabat/. Mehman Kərimov

      Başqaları ilə bağlı da 3 şeydən çəkinirdi:

      1. Kimisə tənqid etməkdən.

      2. Kimisə təhqir etməkdən

      3. Başqalarının sirrini öyrənməkdən.

      YOHANN VOLFQANQ GÖTE

      Alman şair-dramaturqu, mütəfəkkiri və təbiətşünası Yohann Volfqanq Göte qədim alman ticarət şəhəri olan Frankfurt-Maynda, varlı bürger Yohann Kaspar Götenin (1710-1782) ailəsində dünyaya gəlib. Atası imperiya məsləhətçisi, keçmiş vəkil, anası şəhər zadəganının qızı olub. Göte evdə yaxşı təhsil alıb. 1765-ci ildə Leypsiq Universitetində təhsilini davam etdirib. 1770-ci ildə Strasburqda dissertasiya müdafiə edərək Hüquq elmləri doktoru elmi dərəcəsi alıb. Onun yaratdığı iki hissədən ibarət “Faust” dram-poeması dünya ədəbiyyatının ən gözəl nümunələrindən biri hesab olunur. Götenin yaradıcılığı sonralar ümumilikdə Avropa musiqisi, dramaturgiyası, poeziya və fəlsəfəsinin əsas ilhamverici qüvvəsinə çevrilir. Göte 22 mart 1832-ci ildə 82 yaşında dünyasını dəyişib. Həm də maarifçi olan Yohann Volfqanq Götenin təhsil və təhsilin önəmi haqqında çox qiymətli fikirləri var. Götenin təhsil haqda söylədiyi 20 fikri təqdim edirik:

      1. İstedad şərtidir. Onun bacarığa çevrilməsi lazımdır. Əslində, bu, istənilən təhsilin əsas məqsədidir.

      2. İnsanın təhsili üçün nəsə etmək istəyirsinizsə, onun təhsil və istəklərinin hansı yöndə olduğuna baxmaq lazımdır. Sonra onun seçimlərini qane edəcək, istəklərinə uyğunlaşacaq vəziyyətə gətirmək lazımdır. Beləcə, insanın səhv etmə ehtimalı varsa, vaxtında səhvinin fərqinə varsın. Və ya istəklərinə uyğun ixtisasa yiyələnibsə, ona daha da həvəslə bağlansın və daha əzmlə çalışsın.

      3. Alicənab insan yetişməyini dar bir çevrəyə borclu ola bilməz. Həm yaşadığı ölkə, həm dünya onu təsirləndirməlidir. Həm şöhrətə, həm də tənqidə dözə bilməlidir. Həm özünü, həm də başqalarını tanımaq məcburiyyətində olmalıdır. Tənhalığın şirin sərxoşluğuna aldanmamalıdır.

      4. Qarşılaşdığımız hər şey bizdə müəyyən izlər qoyur. Hər şey biz fərqinə varmasaq belə, dünyagörüşümüzə təsir edir. Ancaq bunlarla hesablaşmaq yenə də təhlükəlidir.

      5. Tək tərəfli təhsil, təhsil deyil. Bir nöqtədən çıxmaq olar, amma müxtəlif yönlərə doğru getmək lazımdır.

      6. Lazım olanda məktəblərimiz var, liseylərimiz, hətta dünyaca məşhur universitetlərimiz var. Ancaq insanın və xarakterinin yetişdirilməsi üçün heç nəyimiz yoxdur. Ona görə çoxumuz bu qədər xaraktersizik.

      7. Yüz müxtəlif şeyi yarımçıq bilməkdənsə, bir şeyi tam bilib, həyata keçirmək insanı daha yaxşı yetişdirir.

      8. İnsanın özü-özünə verə biləcəyi ən böyük mədəniyyət başqalarının onu axtarmadığından əmin olmaqdır.

      9. Tək tərəfli olmamaq üçün insan öz sahəsinə uyğun olmayan şeylərlə də maraqlanmağı bacarmalıdır.

      10. İnsan məcbur olduğu üçün (ciddi olaraq) ən yüksək şeyə çatmağa cəhd göstərirsə və istəyəndə də (zarafat olsun deyə) ən aşağıya enirsə, ancaq o vaxt çoxyönlüdür.

      11. Özünün əfəndisi olmaq istəyən şəxs, özünə hakim olmağı bacarmalıdır.

      12. İnsanı, özünün düşünmə və hiss etmə tərzi yaranmadan, xarici şərtlərin təsiri ilə, vəziyyətində baş verən böyük dəyişiklik qədər təhlükə qarşısında qoya biləcək başqa bir şey ola bilməz.

      13. Nəcib bir nümunə ağır işləri də asanlaşdırır.

      14. Həqiqi şagird bilinənin içindəki bilinməyəni inkişaf etdirməyi öyrənir və ustasına yaxınlaşır.

      15. Dərsin xeyri çoxdur, amma həvəsləndirmənin də etdirməyəcəyi şey yoxdur.

      16. Özünü bəyənməyən gənc özünü necə yetişdirə bilər? Bomboş təbiət, heç olmasa, özünə xarici görünüş verməyi bacaracaq. Çalışqan insan da, az sonra, xaricdən daxilə doğru özünü yetişdirməyi bacaracaq.

      17. Şərtlər bütün insanları tərbiyə edir, nə edilir-edilsin, onlar dəyişdirilə bilməz.

      18. Dəlilər və ağıllılar eyni dərəcədə zərərsizdir. Yarı dəlilərlə yarı ağıllılar isə çox təhlükəlidirlər.

      19. Qartal havada havaya, zirvədə zirvəyə öyrəşir.

      20. Müdriklik yalnız həqiqətdədir.

      NİKOLAY BERDYAYEV

      Rus filosofu Nikolay Berdyayevin “Azad xalq” əsəri 1917-ci ilin yayında yazılıb və əsərdə bir xalqın köləlikdən azadlığa doğru yolu təhlil olunur. Məqalə rus xalqı haqda yazılıb, amma filosofun mülahizələri ümumbəşəri xarakter daşıyır. Bu yazını oxuyanda təmsil etdiyimiz xalqın da tarixi inkişaf yollarını düşünüb fikri paralellər aparmamaq mümkün deyil.

      Rus xalqı uzun sürən tarixi köləlikdən çıxıb yeni, azad həyata qədəm qoyur. Rus xalqının dözümü çox olduğundan, əcnəbilərdə belə təsəvvür yaranmışdı ki, bu xalq qəlbən kölə bir xalqdır. İndi isə rus xalqı həqiqətən azad xalq olduğunu bütün dünyaya nümayiş etdirməlidir. Hər bir rus özünü idarə etməlidir və artıq hökm mənbəyi onun daxilindədir, xaricində yox. Azad insan kölədən onunla fərqlənir ki, o, özünü idarə etməyi bacarır, qəlbən kölə olan insan isə yalnız tabe olmağı və qiyam qaldırmağı bacarır. Qiyam köləliyin astar üzüdür. Azad insan inqilab edə bilər, amma qiyam qaldırmaz, çünki azad şəxs dövlətinin və vətəninin taleyi haqda düşünür. Yalnız kölə olaraq qalanlar öz dövlətinə və vətəninə yabançı münasibət bəsləyirlər. Xalq o zaman yetkinlik səviyyəsinə çatır ki, özünü idarə etməyi bacarır. Azadlıq ilk növbədə özünüidarə deməkdir. Başqalarını, bütün bir ölkəni yalnız o adamlar idarə edə bilər ki, özlərini, öz fikir və hislərini idarə etməyi bacarırlar. Ölkədə qayda-qanunu o kəslər yarada bilər ki, öz daxillərində qayda-qanun yaradıblar, öz iradələrini ülvi məqsədlərə yönəldiblər.

      Azadlıq özbaşınalıq deyil, azadlıq o demək deyil ki, kimin ağlına nə gəlirsə onu da etsin. Azadlıq, ilk növbədə, insan şəxsiyyətinə hörmət deməkdir, insan hüquqlarını sözsüz tanımaq deməkdir. Qəlblərində anarxiya olan insanlar öz millətinə, vətəninə anarxiyadan başqa heç bir şey verə bilməyəcəklər.

      Azadlıq özünüməhdudlaşdırma olmadan, nizam-intizam olmadan mümkün deyil. İnsan həqiqəti dərk etməsə azad ola bilməz. İncildə deyilir: “Həqiqəti dərk edərsiniz, o, sizi azad edər.” Bütöv bir xalq o zaman azad olur ki, həqiqəti dərk edir və ona qulluq edir. Əgər bir xalqda nizam-intizam, özünü ali məqsədlərə yönəltmə qabiliyyəti məhv olursa, o xalq vəhşi heyvan sürüsünə çevrilir.

      Azad insan zor işlətmir, heç kimə qarşı çıxış etmir, hamıya azadlıq verir və hamının insan hüquqlarını təmin edir. Kim zorakılığa əl atırsa, deməli, hələ kölədir. Hər bir xalq öz ali məqsədinə yalnız öz dövləti çərçivəsində nail ola bilər. Millət öz dövlət qurumunu itirəndə başqa xalqların tabeliyinə düşür. Hər bir xalq öz dövlət qurumuna nail olmaq üçün uzun bir yol keçir və bu yolda ondan möhkəm iradə tələb olunur. Demokratiya hər bir xalqdan özünüidarə və yüksək keyfiyyətlər tələb edir. Xalq zorakılığa əl atırsa, deməli, o xalq hələ demokratiyaya hazır deyil.

      Monteskye deyir ki, demokratiya mətanət və ümumi işə məhəbbət tələb edir. Bu mətanət yoxdursa və ümumi işə məhəbbət yoxdursa, deməli, demokratiya öz əksinə, yəni despotizmə çevriləcək.

      Rus