Fərdi effektiv sürətli oxu. Реха Огуз Тюрккан

      Vərdiş psixologiyada çox az düşünmə tələb edən, ya da heç düşünməyə gərək qalmadan nizamlı olaraq təkrarlanan və doğuşdan olmayıb, öyrənilən bir davranış kimi səciyyələndirilir. Vərdiş qidalanmaq və yatmaqdan, düşünmək və reaksiya göstərməyə qədər hər fəaliyyətin parçasını təşkil edə bilir. Gücləndirmə, reaksiyaya səbəb olan xəbərdarlığın hər ortaya çıxmasında reaksiyanın və ya davranışın təkrarlanmasını təmin edir. Hər təkrarla davranış da-ha da avtomatikləşir. Beyin şüursuz olaraq hərəkəti yönlən-dirir. Şəxs düşünmədən komandanı yerinə yetirir. Düşünmədən qalstukunu bağlayır, ayaqqabısının iplərini ilikləyir və sair.

      Paralel olaraq bəzi vərdişlər, xüsusən də coşğunun yer aldığı anlarda bircə təcrübə ilə də meydana gələ bilər.

      Bu mövzu ilə bağlı köklü araşdırmalar aparan filosof və

      psixoloq Uilyam Ceymsin “Psixologiyanın prinsipləri”

      (1890, Principles of Psychology) adlı kitabında apardığı araşdırmadan görünür ki, vərdişlər yüksək zehni proseslərin daha əhəmiyyətli və təcili işlər üçün saxlanma vasitələri olaraq faydalıdırlar; amma az təkrarlanan davranışların kodlaşmasına da səbəb olurlar. Şəxs alışmış olduğu vəziyyətin əksi olan hərəkəti etməkdə çətinlik çəkir. İki barmaqla yazı maşınında yazmağı öyrənən bir insanın on barmaqla yazması bu maşından heç istifadə etməmiş birindən daha çətindir.

      Arzuedilməz vərdişlərdən azad olmanın ümumilikdə

      4 üsulu var:

      11

      1. Əvvəlki reaksiyanın yerinə yenisinin qoyulması –

      məsələn, dözülməz şəkər yemə istəyinin qarşısını almaq üçün konfet əvəzinə meyvə yemək, ya da effektsiz, yavaş

      oxuma vərdişinin yerinə sürətli oxunu qoymaq.

      2. Bezginlik, yaxud xoş olmayan digər reaksiya yara-nana qədər o davranışı təkrarlamaq – məsələn, siqaret alu-dəçiliyinin yerini siqaretdən iyrənmənin alması məqsədiylə

      ürəyi bulanana qədər həmin şəxsi siqaret çəkməyə vadar etmək.

      3. Fərdi reaksiyanı doğuran xəbərdaredicidən tədric etmək məqsədilə mühit dəyişdirmək, ya da o davranışı doğuran simulyatoru yavaş-yavaş həyata keçirmək – məsələn, yetkin insandakı uşaqlıqdan qalma it qorxusunu ona bir küçük verərək yenmək;

      4. Cəzalandırmaq; Bu sonuncu üsul bəlkə də ən az effektiv olanıdır.

      Saatınıza baxın. Neçə saniyədə bitirdiyinizi qeyd edin.

      Bu mətnin söz sayını göstərən 283-ü sərf etdiyiniz saniyə sayına bölüb, 60-a vurun. Məsələn, 90 saniyəyə bitirmisinizsə, aparacağınız əməliyyat:

      (283/90)x60 =189.

      Ümumiləşdirmə lazım olarsa (söz sayı / bitirmə müddəti)x 60 hesablamasının sonu mətnləri dəqiqədə neçə kəlmə sürətiylə oxuduğunuzu göstərir.

      İndisə mətn haqqındakı aşağıdakı sualları cavablayın: 1. Psixoloqlar vərdişə necə tərif verirlər (bir cümlə ilə

      yazın)?

      ...............................................................................

      ...............................................................................

      12

      2. Mətndə avtomatik vərdişlərə hansı misallar göstərilib?

      ...............................................................................

      ...............................................................................

      3. Uilyam Ceyms vərdiş haqqında hansı önəmli nüan-sı vurğulayıb?

      ...............................................................................

      ...............................................................................

      4. Arzuedilməz vərdişlərdən azad olmanın yollarını bəndlər şəklində yazın.

      ...............................................................................

      ...............................................................................