Fərdi effektiv sürətli oxu. Реха Огуз Тюрккан
cavab sayını 25-ə vurub, qavrama səviyyənizi tapın (Məsələn, bir tam və iki yarım cavabınız varsa, bir tam üçün 25, iki üçün də 25, edər 50).
Son olaraq iki sürət səviyyənizi toplayıb, ikiyə bölün və orta hesabla dəqiqədə neçə kəlmə oxuduğunuzu təyin edin. Eyni şəkildə iki qavrama faizini də toplayıb, ikiyə bölün (Məsələn, mətnləri 187-150 kəlmə sürətiylə oxumusu-nuzsa (187+150)/2=169). Bax, bu rəqəmlər sizin hazırkı, yəni sürətli oxuma kursu keçməzdən öncəki mütaliə sürətinizi və qavrama səviyyənizi göstərməkdədir.
Effektiv sürətli oxuma kursunu tamamladıqdan sonra geriyə baxdığınızda nə qədər irəlilədiyinizin fərqinə varacaqsınız.
19
İKİNCİ FƏSİL
SÜRƏTLİ OXUMA NƏDİR?
FUNKSİYALARI NƏLƏRDİR?
20
21
Sürətli oxumanın tarixçəsi
İkinci Dünya müharibəsi vaxtı Lüftvafe (Alman Hərbi Hava Qüvvələri) təyyarələri Londonu gecə-gündüz bomba-layırdı. İngiltərə səmasında ingilis və alman qırıcıları dö-yüşür, bir-birilərinə hücum edirdilər. London ətrafında qül-lələrdə gözətçilər yaxınlaşan təyyarələrin emblemlərini görüb, dostmu, düşmənmi deyə, anlamağa çalışırdılar. Düşmən simvollarını görər-görməz həyəcan siqnalını işə salır, əhalinin vaxtında sığınacağa yetişməsinə yardım edirdilər.
Oxşar şəkildə ingilis pilotlarının yaxınlaşan təyyarə-nin emblemini çox tez görmələri həyati önəm daşımaq-daydı. Bəzən gözətçilər, yaxud pilotlar təyyarə emblemlərini seçməkdə gecikir, bombalar düşməyə başlayırdı. Bunun qarşısını almaq üçün ingilislər Ohayo Universitetindən doktor Renşovun ixtirasıyla indi “takistoskop” dediyimiz cihazı patentləşdirdilər. Göz sürətini çoxaldan bu bəsit cihaz böyük ehtimalla bir çox ingilisin həyatını qurtarıb. Mər-cəyi saniyənin, 25, 50 və 100 faizi sürətində açılıb-bağlanan bu alətlə pilot və gözətçilər yetişdirilirdi. İngilis və alman təyyarələrinin olduqca böyük şəkillərini göstərərək başla-nan təlimlərdə şəkillər get-gedə kiçildildi; şəklin görünüb-yox olma vaxtı getdikcə qısaldıldı. Nəticə etibarilə müda-vimlərin idrak sürətləri təəccübləndirici şəkildə yüksəldi.
Beləliklə, bombardmançı təyyarələr daha erkəndən nəzərə çarpır, pilotların reaksiya sürətləri artır, gözətçilər əhaliyə daha tez xəbər verə bilirdilər.
Sonralar bu icaddan Amerika Birləşmiş Ştatları Quru Qoşunları və Dəniz Qüvvələri pilotları da yararlandı.
22
Amerikada təlimçilər bundan xəbər tutduqda aləti söz seçməyi sürətləndirməkdə yoxladılar və beləliklə, sürətli oxuma yarandı.
Gözün vücudun hər hansı orqanı kimi məşq sayəsində daha effektiv olmağa başladığını isbat etdilər. Beləcə,
“tənbəl göz” daha çevik davranmağa və gördüyü şəkli (rəsmi, emblemi, sayı, yazını) daha sürətli şəkildə beynə (əsl görmə funksiyasını yerinə yetirən mərkəzə) yollamağa alışdı.
Əllinci illərdə Amerikada sayları kifayət qədər çox olan təşəbbüskarlar tezliklə kurslar yaradaraq sürətli oxumağı tədris etməyə başladılar. Müəyyən qəbuletmə müddətindən sonra məktəblər də sürətli oxumanı mənimsədi-lər. Hazırda Amerikada ibtidai sinifdən universitetə qədər hər səviyyədə “Speed reading” dərsləri verilməkdədir və
tələbələr bu texnikanın dərsini alırlar.
Sonrakı elmi araşdırmalar göstərdi ki, göz bir silueti, yəni bilinən bir sözü saniyənin yüzdə biri sürətiylə görür və anlayır. Hətta kəlmə pozuq olsa belə! Nəhayət, son 2-3
ildir sağ beyin ilk olaraq hərəkətə keçərsə, sonrakı sol be-yinli sürətli oxumanın daha cəld olduğu önə sürüldü.
Digər yandan daha bir tapıntı da
Oxuma: Gözün
mətn üzərində
sürətli oxuya yeni səviyyə qazandırdı.
sürüşərkən
Kino ilk çıxanda pərdə çox kiçik idi və
kəlmələrin şəklini
çəkilişlər o kiçik sahəyə sığacaq şəkildə
çəkib beynə
aparılırdı. Çünkü gözün başı çevirmə-
yollaması, beynin
bu simvolları
dən ancaq bu qədər sahəni görə biləcəyi
anlamlandırması
sanılırdı.
dır.
23
1950-ci illərdə psixoloqların “qavrayış ərəfəsi”
[treshold of perception] təcrübələrində göstərdikləri “peri-ferik görmə” [peripheral vision] həqiqətini Hollivud götür-dü və pərdəni bugünkü böyüklüyünə çatdırdı (Cine-mascope, Tod-a-o, Panavision və başqaları).
Az sonra da üç kamerayla çəkilən “Cinerama” 180 dərəcə, bir yarımçəmbər pərdəylə xüsusi gözlük olmadan da üç ölçülü görüntünü təqdim etdi.
Bütün bunlar göstərdi ki, göz başı sağa-sola çevirmə-dən də çox geniş sahəni görə bilir (gələn dəfə kinoteatra gedəndə diqqət edin; o böyük pərdədə filmi seyr edərkən başınızı saga-sola çevirirsiniz, yoxsa pərdənin ortasına baxıb, bütünlüklə görə bilirsiniz?). Bu tapıntını da sürətli oxuya tətbiq etdilər və tək-tək kəlmələrə baxmaq yerinə sətrin da-ha geniş hissəsini görmənin, yəni iki, üç, hətta dörd sözü birdən görmənin asanlıqla mümkün ola biləcəyini isbat etdilər. Beləcə sürətli oxuma ən effektiv formasını almış oldu.
İlk kurslarda sadəcə “takistoskop” məşqləri aparılırdı. Halbuki tək başına takistoskop idrak sürətini yüksəlt-məkdə yetərsiz qalırdı. Gözün görmə bacarığının bir üst limiti var idi. 100 metri 10 saniyədə qaçmağın çox çətin olması kimi insan gözü də bir kəlmə oxuyaraq maksimumu 400-ə qədər çatdıra bilirdi. Bundan əlavə, göz sürətinin düş-məməsi üçün göz məşqlərinin müəyyən qayda ilə davam etdirilməsi lazım idi. Blok-blok oxuma sayəsində sürətli oxu daha az məşəqqətli məşğuliyyət formasına düşdü (Beyin geniş baxmağa alışanda gözə çox yüklənmədən də oxuma sürəti yüksək sürətə yetiləcək hala gəldi).
24
Beləliklə, sürətli oxunun iki inkişaf cizgisini gördük: 1. Göz təlimlə get-gedə daha sürətli görməyi öyrənə
bilər; eynilə jim etməklə, barfiks çəkməklə, ağırlıq qaldır-maqla qol əzələlərinin