Hekayələr. Исмаил Шихлы
cibi boş idi. Bəlkə, çıxıb gedim, yolpulum varkən geri qayıdım? Sonra bilet almağa da bir şeyim olmayacaq. Bakıya gələndə bilet almaq üçün ayırdığım pulu xərcləmişdim. Üç gün bundan əvvəl çörəyə verməli olmuşdum. Yaxşı ki, saatım vardı. Sözün düzü, onu satmağa əlim gəlmirdi. Yadigar idi. Uzun cəbhə yollarını birlikdə sona vurmuşduq. Mən onun çıqqıltılarında həm ölümümü gözləmişdim, həm səadətimi. Elə bilirdim onun çıqqıltısı dayansa, mənim ürək döyüntüm də dayanacaq. Ancaq o, bircə dəfə də çıqqıltısına ara vermədi. Mənimlə birlikdə Şərqi Prussiyada, Friş-Qaf körfəzində qələbəni qarşıladı, yaylım atəşlərinin şahidi oldu. İndi ondan ayrılmağa məcbur idim. İki gün əvvəl ürəyim çırpına-çırpına dükana girdim, saatımı girov qoydum. Qolumdan açanda barmaqlarımın əsdiyini hiss etdim. Bayıra çıxanda dükan- dan aralana bilmədim, dükançının onu stolun siyirməsinə qoyduğunu gördükdən sonra sakitləşdim. Arxayın idim. Çünki onun yerini bilirdim. Saatım başqasının əlinə düşməmişdi.
Çörəyin qalığını qəzetə büküb cibimə qoydum. İndi yadıma düşdü ki, köhnə məktəb və cəbhə yoldaşım Vahid məni yataqxanada gözləyir. İki gün bundan əvvəl küçədə tapışmışdıq. Onu orduya institutdan aparmışdılar. Öyrəndim ki, yaralandıqdan sonra geri qayıtmış və yenidən oxumağa başlamışdır.
Əl çəkmədi. Məni zorla yataqxanaya apardı. "Bir çanaq əriştəm var, – dedi, – qurtarana qədər yeyəcəyik. Aspiranturaya qəbul olunana qədər də mənim yanımda, yataqxanada qalacaqsan. Mən komendant-zad tanımıram. Əsgər çörəyi, əsgər şineli şərikli olmalıdır".
…O biri imtahanlara girmək istəmirdim. Ancaq Əzizənin sözü yolumu kəsirdi. "Meydandan qaçan adamlardan xoşum gəlmir. İllah da kişilərdən". Professor da məni məzəmmətləyirdi, Vahid də danlayırdı. Əzizə də ki elə bil qanlıbıçaq olmuşdu, həmişə də məni qabağa salırdı. Elə professor da ona tərəf dururdu:
– Cəbhəni gərək əvvəlcə cəbhəçi yarsın. Qızları qabağa salmazlar.
İkinci imtahandan da, üçüncüdən də eyni qiymət aldıq. Bütün imtahanlarda hiss edirdim ki, Əzizə məndən sonra cavab verəndə çalışırdı mənim səviyyəmdən yüksəyə qalxmasın. Cıdırda rəqibini ötmək istəməyən süvari kimi atının cilovunu çəkib sürətini azaldırdı.
Vəziyyətdən necə çıxacağımı aydınlaşdıra bilmirdim. Bilmirdim ki, imtahanlar qurtardıqdan sonra müəllimlərəmi, yoxsa Əzizəyəmi təşəkkür edim.
Əzizə mənə yaxınlaşdı. Əlimi sıxdı:
– Səndən incimirəm. Görünür, müharibə sənin əsəblərini də, özünü də, hislərini də kobudlaşdırıb. Mənim sənə qarşı olan qayğı və nəvazişimin mahiyyətini də başa düşə bilmədin. Dördillik müharibə biz qızları ən azı beş-on il qocaldıb. Axı mən qardaşımı itirmişəm. Heç bilirsənmi bacı üçün qardaş dərdi nə deməkdir? Bəlkə, mən səndən qardaşımın ətrini duymaq istəyirdim?!
O, əlini üzünə tutdu. Mən özümə gələnəcən bayıra çıxdı.
…Əmri divardan asmışdılar: "Hərbi xidməti nəzərə alınaraq üstünlük verilsin". Kağızı divardan qopartdım. Ovcumda əzişdirib içəri girdim. Aspirantura müdirinin gözləri iriləndi və o, yerindən qalxıb divara qısıldı.
– Əmri dəyişdirin!
– Nə üçün? Biz ki sənə üstünlük vermişik.
– Mənə üstünlük yox, vicdan və ədalət lazımdır.
Ovcumda əzişdirdiyim kağızı stolun üstünə atdım. Qapını çırpıb çıxdım. Bir də gözümü açanda gördüm ki, evdəyəm. Bakıdan birbaş kəndə gəlmişəm.
On gündən sonra atamla məsləhətləşib başqa rayona təyinat almaq üçün Bakıya, nazirliyə getməyə hazırlaşdığım zaman bir teleqram aldım: "Professor üç gündür səni axtarır. Əlavə yer alıb. İkimizi də qəbul ediblər. Təcili gəl. Gözləyirik.
Sənin rəqibin".
ZƏRBƏ
O, kənara çəkildi. Sol döşünün altından başlayan ağrının şiddətlənib kürəyinə verdiyini hiss etdikdə başa düşdü ki, yenə ürəyinin sancısı tutdu. Sifətindəki dəyişikliyi ətrafdakılara sezdirməmək üçün yönünü pəncərəyə çevirdi. Hər ehtimala qarşı yanında gəzdirdiyi dərmanı çıxarıb dilinin altına qoydu. Özünü elə göstərdi ki, guya pəncərədən harasa baxır.
O, son vaxtlar heç belə sarsılmamışdı. İclaslarda olmuş, elmi müzakirələrdə iştirak etmiş, haqlı-haqsız tənqidlər eşitmiş, hətta ondan böhtan və yalan dolu imzasız məktublar da yazmışdılar. Elə hal da olmuşdu ki, dünən dərs deyib yetirdiyi, qolundan tutub ayağa qaldırdığı, indi isə elmi dərəcəsi və vəzifəsi olan tələbələrinin bəzisi açıqcasına onu haqsız yerə əsəbiləşdirmişdi. Bütün bunlara dözmüşdü. Ancaq bugünkü kimi gözlənilməz və ağır zərbə almamışdı. Özü də dərs ilinin başlanğıcında, yoldaşları ilə görüşüb onların yeni dərs ilini təbrik etdiyi vaxtda.
Foyedə dayanmışdılar. Yay tətilindən qayıdan tələbələr onları əhatə etdilər. Gülə-gülə, sevinə-sevinə müəllimlərlə görüşdülər. Ancaq bir nəfər hamı ilə salamlaşdı, müəllimlərə bir-bir əl verdi, Ümid müəllimə yaxınlaşanda isə əlini geri çəkdi. Tələbələr təəccüb etdilər, müəllimlərin bəziləri özünü görməzliyə vurdu. Ancaq iş-işdən keçmiş, sərrast zərbə sövər yerdən dəymişdi.
Tələbə böyük bir iş görmüş kimi əllərini ciblərinə salıb uzaqlaşdıqda yoldaşları onu araya aldılar:
– Utanmırsan, Salman?
– Nədən utanmalıyam?
– O kişi sənə nə qədər yaxşılıq eləyib, bu da "sağ ol"undu"?
– Nə yaxşılıq eləyib?
– Bir semestr sənə cibindən təqaüd verib.
– Mənə nə? İmtahanda kəsməyəydi, canı çıxıb pul da verməyəydi.
Bunu hamı eşitdi. Salman elə bil qəsdən belə edir, mümkün qədər ucadan danışırdı.
Dərman Ümid müəllimin ürəyinə soyuqluq gətirdi. Bu sərinlik ürək nahiyəsinə keçdi və elə bil onun nəfəsi genişləndi, köksünü ötürürmüş kimi sinəsini qabardıb ciyəri dolusu hava aldı. O hiss etdi ki, ürəyindəki sancı azalır, rəngi yavaş-yavaş özünə gəlir. Qəribə idi: "Doğrudan da, Salman niyə belə etdi? Bəlkə, mən haqsızam?" Ümid müəllim ani fikrə getdi. Olub-keçənləri aydınlaşdırmağa çalışdı…
Bileti çəkəndə Salmanın əlləri titrədi. Tələbəyə yaraşmayan enli, bir az ucları şiş bığının örtdüyü qalın dodağı səyridi. Rəngi əvvəlcə qaraldı, sonra ağarıb kətan kimi oldu. Bileti sezilmədən geri atıb təzəsini götürmək istədi. Müəllimin baxdığını görüb dayandı. İcazə istəməli oldu.
– Dəyişmək olarmı?
– Buyur, ixtiyarın var.
İkinci bileti çəkdi. Elə bil əli qızarmış dəmirə toxundu. Diksinib geri atdı. Gözünü yenidən Ümidin üzünə zillədi. Bu