Hekayələr. Исмаил Шихлы
əyləş, balaca.
Oturmazdan əvvəl dönüb Əzizəyə baxdım. Onun rəngi kül kimi idi.
Sualları təzədən oxudum. Birinci sual: "Şekspir və onun "Maqbet" əsəri". Maqbet! Hər sətrini əzbər bildiyim əsər. Vaxtilə həmin bu auditoriyada, həmin bu professorun qarşısında haqqında məruzə etdiyim əsər. Maraqlı idi ki, görəsən, bu sual təsadüfənmi mənə düşmüşdü, yoxsa professor kömək əlini uzatmışdı? Qələmi götürdüm. Düşündüklərimi qeydə almaq istədim. Surətlər, nəhəng ehtiraslı xarakterlər, Şekspirə məxsus olan hikmətli və vahiməli səhnələr gözüm önündə canlandı, monoloqlar qulaqlarımda səsləndi. Mənə elə gəldi ki, imtahan vermirəm, nə müharibə olub, nə də mən dörd il vuruşmuşam, biz institutda oxuyuruq, ikinci kursdayıq, dünya ədəbiyyatından referatlar yazıb məruzələr edirik…
Professor o zaman Şekspiri seçmişdi. O, kursumuzda oxuyan az-çox özünü tanıtmış, boyca iri, pərli-budaqlı tələbələrə mühazirə bölüşdürərkən mən lap qabaqda oturmuşdum. Fikrimdən "Hamlet" keçirdi, lakin onu öz zəkası və hazırcavablığı ilə hamımızı heyran qoyan Abbas götürdü. "Otello"nu Tapdığa, "Kral Lir"i Rəşada verdilər. Mən əlimi qaldırıb tez-tez: "Mən, mən", – deyirdim. Ancaq professor məni ya görmür, ya da görməzliyə vururdu. Bütün mövzuların əldən çıxacağını gördükdə dözmədim. Ayağa durub cır səslə: "Bəs mən?" – deyə qışqırdım. Auditoriyada oturan yüz əlli nəfərin hamısı qəhqəhə çəkdi. Amfiteatrı xatırladan pilləli auditoriyanın önündə, yoldaşlarımın və müəllimin qarşısında bacarıqsız bir aktyor kimi dayanıb gözümü döydüm.
Professor duruxdu. Diqqətlə, gözlərini yayındırmadan üzümə baxdı. Onun dodaqlarındakı təbəssüm məni sarsıtdı. Deyəsən, professor mənə istehza edirdi. Otaq başıma hərləndi.
– Balaca, sən də məruzə etmək istəyirsən?
– İstəyirəm.
Bu dəfə səsim daha inamla cingildədi. Professor azacıq fikrə getdi. Deyəsən, mənə etibar etmirdi. İnanmırdı ki, götürdüyüm mövzunun öhdəsindən gələ billəm. O da, başqa müəllimlər də, elə sinif yoldaşlarımız da kursumuzda hamıdan balaca olan Məcidlə mənə inanmırdılar. Bizə uşaq kimi baxırdılar. Tənəffüslərdə qızlar başımızı sığallayır, az qalırdılar ki, əlimizə konfet verib üzümüzdən öpsünlər. Əslində, zarafata salıb öpənlər də olurdu. Yoldaşlarımızın belə hərəkəti mənə daha pis təsir edirdi. Ona görə tənəffüs zamanı tənha gəzir, dalğınlığı daha da artırmaq üçün dənəsini iyirmi beş qəpiyə aldığım uzun "Koroğlu" papirosunu tüstülədir və əlimi qoynumda çarpazlayıb tüstü-duman içində dayanır, professorun dediyi kimi, "bayronvarı görkəm" alırdım. Bizə gülənlər də olurdu, acıqlananlar da. Hətta bir dəfə sinif qızlarımızdan Tükəzbanla Zeynəb gözlənilmədən üstümü kəsib papirosu əlimdən aldılar, özümü də əməlli-başlı danladılar ki, bir də papiros çəkməyim. Mən istəyirdim ki, əməlli-başlı tələbə olduğumu, artıq böyüdüyümü hamıya sübut edəm. Xüsusən qızlardan birinə, mənimlə yanaşı oturan, dərs zamanı dəftərlərimə cürbəcür sözlər yazan, çox vaxt mühazirəni yazmağa mane olan, sonra yataqxanada gecəyarıyacan oturub mənim də, özünün də dəftərinə həmin mövzunu köçürən, gah mehribanlaşan, gah da kədərlənib iri gözləri yaşaran, gah da şitənib məni cinləndirən, hirsləndiyimi gördükdə isə burun pərələri səyriyə-səyriyə uğunub keçinən qıza bildirmək istəyirdim ki, mənim də qəlbim, qürurum var, aşıqlar demişkən, "sinəm qəm dəryasıdır", onu sızıldatma…
– "Maqbet"i götürürsənmi?
– Götürürəm.
– Amma yaxşı hazırlaş ha, balaca!
O ili qış tətilinə getmədim. "Maqbet"i dönə-dönə oxudum. "Hamlet"i, "Otello"nu, "Kral Lir"i vərəq-vərəq elədim. Rusca pis bilsəm də, Şekspir haqqında yazılanları tapıb birtəhər tərcümə etdim. Yazdım, pozdum, yataqxanada tək qalıb öz-özümə danışdım, gah Maqbet oldum, gah Maqduffa çevrildim. Gah Hamletin monoloqunu aktyor Abbas Mirzə Şərifzadə kimi deməyə çalışıb Maqbetlə əlaqələndirmək istədim. Ömrümdə ilk dəfə arxivə gedib qəzetləri vərəqlədim. Maqbet rolunda çıxış edən aktyorların oyunları haqqındakı məqalələri oxudum. Hər şeyi anlamaq, gah ziddiyyətli, gah da hikmətli və fəlsəfi mühakimələr yürüdən Şekspirin nələr düşündüyünü aydınlaşdırmağa çalışdım. Ancaq hiss etdim ki, professor mənə əhəmiyyət vermir. Məruzə payladığı başqa yoldaşlarımı çağırır, onlara göstəriş verir, kitablar tapşırır, referatları oxuyub təshihlər edirdi. Məni isə görəndə gülümsünür: "Necəsən, balaca, hazırlaş", – deyib yanımdan laqeydcəsinə keçirdi.
Məruzələr başlandı. Hamıdan çox qorxduğum Abbas düz dörd saat danışdı. Sözün düzü, o məni bir azca məyus etdi. Fikirləri gözəl və dərin olsa da, nitqi səlis deyildi. Ürəyimdə uşaqlıq sevinci oyandı. Abbası da ötmək, hamını arxada qoyub birinci yeri tutmaq həvəsi qəlbimə hakim kəsildi. Təsəvvürümdə canlandırdım ki, tribunaya qalxan kimi heç kəsi saymadan, əvvəlcə natiqlər kimi sakitcə sözə başlayacam, sonra səsimi qaldırıb monoloqları deyəcəm, artist kimi oyun açacam, lap ən yaxşı mühazirə oxuyan professorun özünü də məftun edəcəm. Hamıya göstərəcəyəm ki, balaca hesab etdiyiniz bu adam özünə görə deyil.
Professor tənəffüsdə məni yanına çağırdı. Yorulmuş və könülsüz halda dedi:
– Balaca, tənəffüsdən sonra Abbasın məruzəsini yekunlaşdıracam. Yarım saat vaxtımız qalacaq. Sənə söz verəcəm. Məruzəni edə bilərsən?
– Xeyr.
– Niyə, hazır deyilsən?
– Hazıram, ancaq mənə də dörd saat vaxt verin.
Professorun qaşları çatıldı. Yenə dodaqlarında məni qorxudan təbəssüm oynadı. Heç nə demədən uzaqlaşdı. Arada bir-iki dəfə dönüb geri baxdı. Tənəffüsdən sonra özü danışdı. Mənim məruzəm sonraya qaldı.
Müharibə təhlükəsi vardı. Bəzən gözlənilmədən şəhərin işıqları sönür, maşınlar, tramvaylar belə işıqsız işləyirdi. Məktəblərin, institutların pəncərələri isə qalın qara kağızlarla örtülür, çox vaxt əleyhqazda mühazirələrə qulaq asmalı olurduq. Bəzən bizə əvvəlcədən xəbərdarlıq edilir, əleyhqazla gəlmək məsləhət görülürdü. Bax belə günlərin birində indi bilet çəkib fikirləşdiyim həmin bu auditoriyada məruzə etmək üçün professor mənə dörd saat vaxt verdi.
Kürsüyə qalxanda gözüm heç nə görmədi. Auditoriyada oturanlar dumana büründü. Elə bil tavan aşağı endi, döşəmə böyrü üstə çökdü. Yıxılmamaq üçün xitabət kürsüsünün yanlarından yapışdım. Sükutdan qulaqlarım güyüldədi. Nə qədər çalışdımsa da, ağzımı açıb ilk sözü deyə bilmədim. Elə bu vaxt professorun mənə zillənmiş gözlərini gördüm. Bilmirəm, lampanın işığı idi, yoxsa müəllimin gözlərinin ziyası idi, onu başa düşdüm ki, bu işıq mənə tuşlanıb. Özü də dərinliklərdən baş alıb gəlir və elə bil hər şeyi aydınlaşdırmaq istəyir. Bu bir cüt ziya zolağı zehnimə işlədi, fikrimin dumanlarını yardı, hər şey birdən-birə tutulduğu kimi də birdən-birə aydınlaşdı. Mən ilk cümləmi dedim. Elə ilk kəlmədən də dinləyiciləri ələ aldım. Onlara hakim kəsildiyimi hiss etdiyimdən getdikcə