СЎЗ. Одил Ёқубов
яратган водород бомбасини қоралаб чиққан. Ҳозир Москвадан ҳайдалиб, Волга бўйидаги бир шаҳарчада ғарибона ҳаёт кечирмоқда. Қара, табиат нақадар буюк инсонларни яратишга қодир экан!
Роппа-роса соат ўн бирда Чингиз кетишга ижозат сўради. Мен: – Яна бир оз ўтир, суҳбатингга тўймай қолдик-ку, – деб илтижо қилдим.
– Йўқ, Адил, – деди Чингиз. – Мен Таласдаги туғилиб, катта бўлган аилим (қишлоғим дегани) Шекерга барвақт етиб боришим лозим. Дунёнинг икир-чикир ишлари билан бўлиб, бир-икки йилдан бери у ерга боролмагандим. Дунёдан ўтган одамлар бор, уларнинг хонадонларига бориб фотиҳа ўқишим, кўнгил сўрашим керак. Кейин бир қур бирга ўсган тенгдошларимга ваъда бериб қўйганман, борсам, албатта, учрашамиз, ёшлигимизни эслаймиз, деб.
Чингиз шундай деб мийиғида бир кулиб қўйди:
– Улар ўта бахтли одамлар, Адил. – Бир қўйнинг гўштини қозонга солишади. Кейин сен билан мен ҳам майдалаб ўтирган нарсани косаларга тўлдириб, бир кўтаришда оладилар-у калла гўштларидан уриб, бир-бирини аския қилишади. Гурунглашади, қаҳ-қаҳ отиб кулишади, яйрашади. Улар ўзларича бахтли одамлар. Биз энди улардай бўлолмаймиз. Ётсак ҳам, турсак ҳам, элни ўйлаймиз, халқимизнинг келажаги қандай бўларкин, унинг келажаги борми, йўқми, тилимиз, урф-одатларимиз нима бўларкин, улар сақланиб қолармикин ё суйган халқимиз ассимиляция бўп қолармикан, деб ташвиш чекамиз. Мен уларга бу гапларни айтсам, тенгдошларим устимдан кулишади.
– Ай, Чингиз, Худодан қўрқсанг-чи, – дейишади улар. – Чопонинг ёқасидан белинггача орден, медаль. Олмаган мукофотинг қолмади. Тағин недан нолийсан? – деб таажжубга тушишади. Лекин мен уларни яхши кўраман, соғинаман. Сабаби – энг ёруғ, энг бахтли кунларим шулар билан ўтган. Хўп, зиёфатинг учун раҳмат, энди менга рухсат.
Мен уни Қозоғистон чегарасигача кузатиб қўйиб, орқамга қайтдим. Йўл-йўлакай у айтган гаплар ҳақида ўйлаб кетдим. Ўзимдан ўзим: «Сен ҳам туғилган элингга бориб турасанми, борганингда оламдан ўтганларни йўқлаб, руҳини шод этасанми, оила аъзоларидан кўнгил сўрайсанми?» Бу саволлар узоқ вақт хаёлимдан чиқмай, виждонимни қийнаб юрди.
Кунлардан бир кун журналларимиздан биридан телефон қилишди. Чингиз Айтматов қишлоқнинг энг гўзал ва сўлим масканида (ота-боболаримиз «Шакарбулоқ» деб ном беришган) эллик ёшини нишонлаётган экан. Сиз у киши билан мулоқотда бўлган эмишсиз, шулар ҳақида ўртача ҳажмда бир мақола ёзиб берсангиз.
Мен рози бўлдим ва очеркимда мана шу гапларнинг ҳаммасини батафсил гапириб бердим. Орадан бир-икки ой ўтди. Журнал босмадан чиқди. Лекин не кўз билан кўрайки, Чингиз гапириб берган энг қимматли тафсилотларнинг ҳаммаси олиб ташланган эди. Оқибатда очерк пати ва думи кесилган қушга ўхшаб қолибди.
Кейин билсам, ҳушёр муҳаррирга Чингизнинг қишлоғимга бориб, оламдан ўтганларга фотиҳа ўқийман, жўраларим билан ётиб дардлашаман, деган гаплари ёқмаган, «Чингиз Айтматов улуғ ёзувчи, у бундай гапларни гапириши мумкин эмас», деган эмиш.
Мен узоқ вақт бу пати юлинган қушчага кўзи тушмадимикан, шояд кўзи