Юрак - аланга: бадиалар. Иброҳим Ғафуров
бир маъно ётади.
Бинобарин, «Наврўз»нинг бутун бадиий пафоси ва қиммати халқ бирдамлиги ғоясини гавдалантириб беришга қаратилгани билан белгиланади.
Кейинги йилларнинг муҳим адабий ҳодисаларидан яна бири маҳсулдор адиб Одил Ёқубов номи билан боғлиқ. Кеча ёшларнинг маънавий дунёси ҳақида, лирик тўлқинларда асарлар ёзиб юрган адиб бугун тарихий мавзуда роман яратди. Дарҳақиқат, кашфиёт номаълумлик сари саёҳатдан бошланади. Ёзувчининг олдида қийин вазифа турарди. Вазифанинг қийинлиги Улуғбек фожиаси билан боғлиқ воқеаларнинг чизиқлари саводли китобхонга маълум даражада танишлиги бир томондан бўлса, иккинчи томондан, улар Шайхзода сингари юксак иқтидорли шоир томонидан чуқур бадиий инъикосини топганлигида эди. Ёзувчи бунда воқеаларнинг оддий шарҳловчиси даражасига тушиб қолиши ҳеч гап эмасди. Лекин адиб бу вазиятда бирдан-бир тўғри йўлни топди. У маълум тарихий воқеаларни талқин қилишни эмас, шу воқеаларда асосий роль ўйнаган тарихий шахсларнинг инсоний қиёфасини очишни, уларни ҳаракатга келтирган ҳаётий омилларни бадиий ифодалашни, дунёқарашлар ўртасидаги курашни кенг гавдалантириб беришни асосий мақсад қилиб қўйди. Шунинг учун ҳам роман подшоҳ Мирзо Улуғбек билан унинг ўғли Абдуллатиф ўртасидаги тахт учун курашни эмас, икки тарихий ижтимоий қарама-қарши кучлар ўртасидаги ғоявий курашни акс эттирди ва шу курашнинг бадиий тарихи сифатида китобхонга манзур бўлди.
Бу роман танқидчилик томонидан қизғин кутиб олинди. Республика матбуот саҳифаларида олдинма-кейин Воҳид Зоҳидов, Анқобой Қулжонов, Н.Худойберганов, Умарали Норматов, П.Шермуҳамедов сингари ҳозиржавоб танқидчиларнинг мақолалари эълон қилинди. Танқидчиларимиз романнинг асосий ғоявий ва бадиий мундарижасини тўғри белгилаб, ҳаққоний баҳо бериб ўтдилар. Шунинг учун ҳам, бу ерда романнинг мундарижаси ва мазмунини тўлиқ баён қилиб ўтиришга ҳожат бўлмаса керак. Мен бунда ёзувчининг маҳоратига оид айрим фикрларни ўртага ташламоқчиман.
Романнинг ижтимоий мағзини чаққанда, унда ифодаланган ва роман конфликтининг марказига қўйилган кураш – бу антиподлар курашидир. Кураш марказига адолат ва маърифат машъаласи қўйилган. Реакция, мутаассиблик шу машъала устига қора қуюн каби ёпирилади. Шу катта ижтимоий конфликт атрофида унга бевосита боғланиб кетувчи, лекин шаклан локал конфликтлар ўчоғи ёнади. Бунда асосан, характерлар кураши кетади. Мирзо Улуғбек ва Абдуллатиф, Али Қушчи ва Мавлоно Муҳиддин, Қаландар ва Қашқир ўртасидаги қарама-қаршилик омонсиз олишувлар, ғоялар, қарашлар, манфаатлар курашигина эмас, яхшилик билан ёвузлик ўртасидаги ҳеч қачон келиштириб бўлмас кураш ҳамдир. Одил Ёқубов кураш жараёнларини қаҳрамонларнинг чуқур психологик ҳолатларини чизиш орқали очади, шунинг учун ҳам воқеалар тарихан ишонарли, бадиий томондан жозибадор чиқади. Даврнинг ижтимоий қарама-қаршиликлари, ижтимоий-тарихий тараққиётнинг маълум бир босқичдаги мазмуни ҳаққоний ифодаланади.
Романда