Танланган асарлар: Қиссалар. Чингиз Айтматов
атрофига тўпланишиб турган халойиқ ҳам аста-секин чайқалиб қўзғала бошлади.
Бурул соқол, чаноқ суяклари чиққан, қизил юзли йилқичи Парпи йиғин чеккасида отини гижинглатиб:
– Омин! Ота-боболарингнинг арвоҳи қўлласин, ғалаба ёр бўлсин сизларга! – деди. Кейин яна нимадир айтмоқчи бўлди-ю, бироқ чамаси келмай от ёлига энкайиб, туртиб чиққан елкаларини ирғаб-ирғаб, овулдан ташқарига йўртиб кетди. Афтидан, у номуси кучлилик қилиб, кўпчилик ичида кўз ёшини кўрсатмасликка ҳаракат қилди шекилли.
Қий-чув аралаш аравалар узоқлашиб, туман ичида кўринмай қолди. Бироқ музлаб қолган йўлдан кетиб бораётган арава ғилдиракларининг тақир-туқур овози анча вақтгача эшитилиб турди. Аравалар текис йўлга чиқиб олганларидан кейин, жимиб қолган болаларнинг:
“…Юртимдан кетаяпман,
Янгаларим, хайр-хўш!.. ” – деган овозлари яна акс-садо бергандек қулоқлар остида жаранглаб, хотинларнинг кўнглини ўкситиб, чуқур изтиробга солган эди. Барчанинг кўнглида: “Буларнинг қайсиси келиб, қайси бири қоларкин?” – деган хаёл ҳукмрон эди. Саида алам ичида маъюсгина термилиб турган халқни кўриб:
“Эрим уйга йўлай олмай қочиб юрибди, деб ношукурчилик қилмасам ҳам бўлади, ишқилиб, бир амаллаб ўз жонини омон сақлаб юрса бўлгани”, деб Худога сиғиниб, ўзича тавба-тазарру қилаётган эди.
Овозлар тиниб, овул тинчлангандан сўнг, Саида халтадаги талқон билан бир-иккита нонни қўйнига тиқиб, ўроқ ва арқонларини олди-да, тезгина ўтинга чиқиб кетди. Бутун адирларни туман қоплаб олган, кўм-кўк тоғ бағирлари тун каби жимжит, “қағ” деган қарға, “кук” деган қузғуннинг овози эшитилмайди. Фақат шамолнинг секин вишиллаб келаётган илон сингари унда-бунда тўп-тўп бўлиб ўсиб турган қамишларни сийпалаб ўтган овозигина эшитиларди. Туман ичида бир аёл, қўрқув аралаш атрофга назар ташлаб, ўзининг энг яқин, энг меҳрибон кишиси ҳузурига шошиб бораётган эди.
Кейинги пайтларда почтальон Қурмон оға кўча этагидаги иккала хонадонга йўламай, шошилган бўйича четлаб ўтадиган бўлиб қолган. Унга кўзи тушган Тўтиой, эридан хат келмаслигига кўзи етган бўлса ҳам, ўғирда туяётган машоғини қолдириб, қоқ суяк бўлиб кетган чайир қўлларини силтаб, бўғиқ, титроқ овоз билан қичқирди:
– Ҳой, почтачи амаки, бизга хат борми?!
Шу маҳал кун қизиғида тош ўйнаб ўтирган Тўтиойнинг учала боласи бундан хабар топиб, шовқин солишиб, қийқиришиб, биридан бири ўзиб, ғизиллаганча югуриб қолишди:
– Ана, ана Қурмон амаким! Кўряпсанми!
– Отамнинг хати!
– Отамдан хат келди!
Почтальон чол довдираб, уларга жавоб қайтараман дегунча болалар етиб келишиб, от тизгинидан, узанги боғларидан тортқилашиб, овулни бошларига кўтариб қийқиришарди.
– Қани, отамнинг хати?
– Мен оламан!
– Йўқ, мен, мен оламан, Қурмон амаки, менга беринг!
– Вой тирранчалар-эй, бу хат эмас, деяпман-ку! У, қўқуй , оой, – деярди шошиб қолган Қурмон. – Билмасдан бақираверасизларми?
Болалар аразлашгандек, нафасларини