Чернобиль таваллоси. Светлана Алексиевич
кейинги” ҳаёт: инсонсиз буюмлар, одамсиз манзаралар. Ҳеч қаёққа олиб бормайдиган йўл, охири йўқ симлар. Йўқ, ўйлаб қоласиз, бу нима – ўтмишми ёки келажак?
– Гоҳида шундай туюлади: назаримда, келажакни ёзаётгандекман…
1
Ўликлар замини
Одамлар нима учун эслашлари тўғрисида монолог
Менинг ҳам саволим бор… Унга ўзим жавоб бера олмайман…
Бироқ бу ҳақда ёзмоқчисиз… Бу ҳақда? Бироқ мен ҳақимда билишларини истамасдим. У ерда нималарни бошдан кечирдим… Бир томондан, кўнглимни очиб, бор гапни айтиб бериш истаги бор, бошқа томондан, ўзимни худди яланғочланаётгандай ҳис қиляпман, буни хоҳламасдим…
Толстойни эслайсизми? Пьер Безухов урушдан сўнг шундай ҳайратга тушадики, назарида, ўзи ва бутун дунё абадий ўзгаргандай туюлади. Қанчадир вақт ўтгач, у яна аввалгидай извошчисини сўкаётганини, ўшандай вайсаб нолиётганини сезиб қолади. Унда нега одамлар эслашади? Ҳақиқатни тиклаш учунми? Адолат учунми? Озод бўлмоқ ёки унутмоқ учунми? Улар маҳобатли ходисанинг иштирокчиси эканини англашадими? Ёки ўтмишдан ҳимоя излайдиларми? Ва бунинг устига, хотиралар – ўта нозик, ўткинчи нарса, бу бир аниқ билим эмас, инсоннинг ўзи ҳақидаги тахминларидир. Бу ҳали билим эмас, бу фақат ҳис-туйғулардир.
Менинг ҳисларим… Изтироб чекдим, хотирамни титкиладим ва эсладим… Ҳаётимдаги энг даҳшатли ходиса болалигимда бўлган… Бу – уруш…
Эсимда, кичкиналигимизда “ота-она” ўйинини ўйнардик: болачаларни ечинтирардик ва бир-бирининг устига қўярдик… Бу урушдан кейин туғилган илк гўдаклар эди. Миттивойлар қайси сўзларни гапира бошлаганини, қачон юра бошлаганини бутун қишлоқ биларди, чунки уруш даврида болаларни унутиб қўйишганди. Биз ҳаёт бошланишини кутардик. “Отаоналикка” – ўйинимиз шунақа аталарди. Ҳаётнинг пайдо бўлишини кўргимиз келарди… Ўзимиз эса ҳали саккиз-ўн яшар эдик…
Бир аёл ўзини қандай ўлдираётганини кўрдим. У дарё ёқасидаги бута ортида эди. Қўлига ғиштни олиб, бошига урарди. Аёл бутун қишлоқ нафратланадиган полициячидан ҳомиладор бўлиб қолганди. Яна ҳали кичкина бўла туриб, мушук болалари қандай туғилганини кўрганман. Онамга туғаётган сигирнинг ичида бузоқчани суғуриб олишда ёрдам берганман, ўзимизнинг чўчқамизни қочириб келиш учун қобонга олиб борганман… Ёдимда… Отамнинг ўлигини олиб келишганини эслайман, унинг устида онам тўқиган свитер бор эди. Отамни пулемётдан ёки автоматдан отишган бўлса керак, қонли бўлакчалар ўша свитеридан чиқиб турарди. У уйимиздаги ягона каравотда ётарди, уни ётқизадиган бошқа нарсамиз йўқ эди. Кейин уни уйимизнинг ёнгинасига дафн этдик. Ери юмшоқ эмас, оғир лой эди. Лавлаги учун олинган жўяк. Теварак-атрофда жанг кетарди… Кўчада одамлар ва отларнинг ўликлари ётарди…
Буларнинг бари мен учун ман этилган хотиралар эди ва улар ҳақида ҳеч кимга овоз чиқариб ҳикоя қилмаганман…
Ўшанда ўлимни ҳам худди туғилиш каби қабул қилганман. Сигирнинг ичидан бузоқ чиқаётганида ичимда