Капитан Грант болалари. Жюль Верн
ko‘targan holda bir yuz ellik futcha balandlikda parvoz qilib lager tepasidan o‘ta boshladi. U sayohatchilarni ko‘rib qoldi-da, bu yerdan tezroq qochib qolish uchun qanotlarini zo‘r berib qoqa boshladi.
‒ A-a! – deb qichqirdi Glenarvan. – Bu qushga yem bo‘lguncha Robertning jasadi qoyalarga urilib parcha-parcha bo‘lsin…
Glenarvan gapini tugatmay, Vilsonning qo‘lidagi karabinni tortib oldi-da, kondorni nishonga ola boshladi, lekin qo‘llari titrar, ko‘zi tinar edi, shuning uchun u qushni nishonga ololmadi.
‒ Menga qo‘yib bering, – dedi mayor.
So‘ng xotirjam, o‘ziga ishongan Mak-Nabbs kondorni nishonga ola boshladi: qush endi uch yuz futcha masofada uchib borardi.
Lekin mayor karabin tepkisini bosishga ulgurmay, vodiy ichkarisida o‘q ovozi yangradi; katta-katta ikki bazalt qoya orasidan oppoq tutun ko‘rindi, qoq miyasidan o‘q yegan kondor qanotlarini keng yoygan holda, aylanib-aylanib, parashyutdek sekin-asta pastga tusha boshladi. U o‘ljasini changalidan chiqarmay, tik ketgan ariq labidan ikki yuz futcha nariga beozor kelib tushdi.
‒ Endi gap bizda qoldi! Bizda! – deb qichqirdi Glenarvan.
Shunday dedi-yu, xaloskor o‘q qayerdan uzilganini ham surishtirmay, kondor tomonga chopdi. Hamrohlari ham uning ketidan yugurdilar. Ular yetib borganlarida qush allaqachon o‘lgan edi. Robertning gavdasi esa uning keng qanotlari ostida deyarlik ko‘rinmasdi.
Glenarvan bola ustiga otildi, uni kondor changalidan ajratib olib, o‘t ustiga yotqizdi-da, qimir etmay yotgan bolaning ko‘kragiga qulog‘ini tutdi.
Odamzotning og‘zidan hali bunchalik xursandlik qichqirig‘i eshitilmagan bo‘lsa kerak.
‒ Tirik ekan! Tirik! – deb qichqirdi Glenarvan.
Bir zumda Robertning kiyim-boshlarini yechib oldilar, yuziga muzdek suv sepdilar. Bola qimirladi, ko‘zini ochdi, Glenarvanni tanib:
‒ Ha, ser, bu sizmisiz… otajon!.. – deb shivirladi.
Hayajondan nafasi tiqilgan Glenarvan unga javob berishdan ojiz edi: u bir mo‘jiza bilan o‘limdan qutulib qolgan bola oldiga tiz cho‘kib, sevinchdan ho‘ngrab yig‘lardi.
O‘n beshinchi bob
JAK PAGANELNING ISPAN TILI
Bir xavfdan zo‘rg‘a qutulib qolgan Robert shu ondayoq ikkinchi xavfga duchor bo‘ldi, har qalay, bunisi undan kam emasdi: uni sayohatchilarimiz quchoqlayverib oz bo‘lmasa ezib qo‘yay deyishdi. Bola bechora hali ancha zaif bo‘lishiga qaramay, sayohatchilardan birontasi ham uni quchoqlab ko‘ksiga bosishdan o‘zini tiya olmadi.
Lekin xursandlik bilan bunday quchoqlashlardan bemor o‘lmasa kerak, har holda, Robert tirik qoldi.
Keyin sayohatchilar Robertning xaloskori to‘g‘risida o‘ylay boshladilar, turgan gapki, uni atrofdan eng oldin mayor axtara boshladi.
Mayorning ko‘zi ariqdan ellik qadamcha narida, shundaygina tog‘ etagidagi tosh ustida qimir etmay turgan juda novcha bir odamga tushdi. U uzun miltiqqa tayanib turardi. Kutilmaganda paydo bo‘lib qolgan bu odamning yag‘rini keng, uzun sochlari ingichka charm qayish bilan o‘rab qo‘yilgan bo‘lib, bo‘yi olti futdan ham baland edi. Qoracha yuzi har xil bo‘yoqlar bilan: ikki ko‘zining o‘rtasi – qizil, qovoqlarining osti – qora va peshonasi oq bo‘yoq bilan bo‘yalgan edi. U Patagoniyaning chegara rayonlarida yashovchilar singari kiyingan bo‘lib, ustiga har xil jimjimador bezaklar taqib, tuyaqush tomiri bilan tikilgan guanako terisidan ajoyib plashch kiygan edi. Plashch ostidan yana tulki terisidan tikilgan kiyim ham ko‘rinib turardi. Uning ustidan belbog‘ bog‘langan bo‘lib, belbog‘da betini bo‘yash uchun ishlatiladigan har xil bo‘yoqlar solingan xaltacha osilib turardi.
Betini har xil bo‘yoqlar bilan bo‘yab olganiga qaramay, patagoniyalik bu kishining chehrasi juda go‘zal bo‘lib, uning aqlli odam ekani yaqqol ko‘rinib turardi. U mag‘rurlik bilan qaddini tik tutgan holda endi nima bo‘lishini kutib turardi. Qimir etmay turgan bu azamat odamning gavdasiga qarab, uni sovuqqonlikni aks ettirgan haykal deb faraz qilish mumkin edi.
Mayor patagoniyalikka ko‘zi tushishi bilanoq uni Glenarvanga ko‘rsatdi, Glenarvan esa darhol uning oldiga yugurdi. Patagoniyalik olg‘a ikki qadam tashladi. Glenarvan uning qo‘lini olib, mahkam qisdi. Eduard chaqnab turgan ko‘zlarida, butun vajohatida shunday qizg‘in minnatdorlik aks ettirdiki, patagoniyalik buni tushunmay iloji yo‘q edi. U boshini sal egib, bir necha og‘iz so‘z aytdi, lekin uning gapini mayor ham, Glenarvan ham tushunmadi.
Shunda patagoniyalik ularga diqqat bilan qarab olgach, boshqa tilda so‘zlay boshladi, lekin u har qancha harakat qilmasin, sayohatchilar bu safar ham hech narsa tushunmadilar. Ammo Glenarvan uning gaplaridagi bir necha so‘zni ispan tilidagi so‘zlarga o‘xshatdi, u ko‘p ishlatiladigan ba’zi ispancha so‘zlarni bilar edi.
‒ Espanol62 – deb so‘radi u.
Patagoniyalik boshini yuqoridan pastga silkib qo‘ydi – bu harakat barcha tillarda bir xil ma’noni bildiradi.
‒ Juda soz, – dedi mayor, – endi gap do‘stimiz Paganelda qoldi. U ispan tilini o‘rganib, yaxshi qilgan ekan!
Paganelni chaqirishdi. U yugurganicha kelib, patogoniyalik oldida fransuzlarga xos nazokat bilan ta’zim qildi, lekin, turgan gapki, patagoniyalik bunday nazokatni tushunmadi. Geografga gapning nimada ekanligini tushuntirdilar.
‒ E, bo‘pti! – dedi Paganel.
So‘ng so‘zlarni aniq va dona-dona qilib aytish uchun og‘zini katta ochib dedi:
‒ Yos sois um homem de bem63.
Yerli odam diqqat bilan quloq solsa-da, hech narsa deb javob bermadi.
‒ Tushunmayapti, – dedi geografiya olimi.
‒ Talaffuzingiz yomon shekilli, – deb o‘z taxminini bildirdi mayor.
‒ Ehtimol. Juda qiyin til ekan-da, savil!
So‘ng Paganel maqtovli jumlasini yana takrorladi, lekin baribir yana hech natija chiqmadi.
‒ Bo‘lmasa, boshqa narsa deb ko‘raychi, – dedi geografiya olimi va shoshmay, o‘qituvchilardek salmoqlab, patagoniyalikdan so‘radi:
‒ Sem duvida, um Patagao?64
Patagoniyalik yana jim turaverdi.
‒ Dizeime!65 – dedi Paganel.
Patagoniyalik yana miq etmadi.
‒ Yos compriendeis66, – dedi Paganel tomoqlari yirtilib ketguday baqirib.
Hinduning hech narsa tushunmayotgani aniq edi, chunki u nihoyat ispanchalab javob berdi:
‒ No comprendo67.
Endi hayron bo‘lish navbati Paganelga keldi, u asabiylashib, ko‘zoynagini peshonasidan ko‘zi ustiga tushirdi.
‒ Bu badbaxt tildan bir og‘iz so‘z tushunsam o‘lay agar! – dedi u. – U araukan tilida so‘zladi shekilli.
‒ Yo‘g‘-e, – dedi Glenarvan, – u hech shubhasiz ispan tilida gapirdi.
So‘ng patagoniyalikka burilib qarab yana:
‒ Espanol?68 – deb so‘radi.
‒ Si, si69, – deb javob berdi yerlik.
Paganel hayron bo‘lganidan qotib qoldi. Mayor bilan Glenarvan yer ostidan bir-birlariga qarab olishdi.
‒ Menga qarang, olim do‘stim, – deb gap ochdi salgina jilmayib mayor, – siz o‘zingizga monopoliya qilib olgan parishonlikning qurboni bo‘lgan ko‘rinasiz yana.
‒
Ispanmisiz?
Siz juda yaxshi yigit ekansiz.
Siz patagoniyaliksiz, shundaymi?
Javob bering!
Tushunyapsizmi?
Tushunmadim.
Ispanmisiz?
Ha, ha!