Ийэм кэпсиир… (4 чааһа). Семен Маисов
көрөөччүлэр… Ити, Хочот эбэ Аанар атаҕын өтөҕө Кыһыччаан өтөҕө диэн ааттанар буолан эрэр. Ампаарыгар уһанар сээкэй мала-сала: адалҕата, арбыйата, чүүччүтэ, күөбүлэ, иэттэрэ билигин да тураллар. Бэрэстээҕин бэйэтэ оҥосторо, киирбит-тахсыбыт дьон, убайым оҥорбут мас бэрэстээҕэ – маһы ытыртарарга хатыҥынан оҥоһуллубут эрэдэһиннээҕин олус сөҕөллөрө.
– Убайыҥ Ньукулай кэргэннээх этэ дуо? – диир куорат дьахтара сэмээр.
– Чыычаайы кыыһын Сэмиэнэбэ Маарыйаны кытта холбоһон олоро сылдьыбыттара.
– Оҕоломмуттара дуу?
– Биир оҕоломмуттара төннүбүтэ, – Испирдиэн сүүһүгэр олорбут бырдаҕы ытыһынан «тэс» гына охсон баран салгыы кэпсиир: – Ньукулай түөрт уон иккигэ, бэс ыйыгар барбыта, сэриигэ. Түөрт уон үскэ, атырдьах ыйыгар өлбүтэ. Кини, түөрт уон икки сыллаахха, сэтинньи сэттис күнүгэр суруйбут элэтэ эрэ соҕотох суруга баар. Онно: «Доруобуйам орто, үөрэххэ баарбын. Табаахта, сиир аспыттан куобах этинэ уонна холкуостан ылан арыыта баһыылкалааҥ…», – диэн суруйбут этэ. Ону таһынан инитин туоһуласпыт уонна сурукпун Барыыһап Сөдүөккэ ааҕан иһитиннэрээриҥ диэн көрдөспүт. Бииргэ аттаммыт дьоммуттан Барыыһаптар уонна Кыргыдайтан икки уол буолан сылдьабыт диэбит этэ…
Иккис убайым Ылдьаа (Ньоочур) алта кылаас үөрэхтээҕэ. Биир сайын сэбиэккэ сэкирэтээрдээбитэ, куоракка киирэн хас да тэрилтэҕэ, араас үлэҕэ үлэлээбитэ. Аарымыйаҕа бэбиэскэ тутан барыан иннинэ оҕо дьиэтигэр суотчуттаабыта. Убайа Ньукулай курдук бултааччы, эмиэ да уһанааччы. Байааҥҥа оонньуура уонна хаартыскаҕа түһэрэрэ. Байаана билигин Кыргыдайга, абаҕалара Сэмэн оҕонньорго турар. Ылдьаа тустан хотторбутун, сырсан киһиттэн куоттарбытын өйдөөбөппүн. Убайым кус быһый, ат бөҕө буолааччы… Доҕор-атас дэлэй, билсии-көрсүү да баһаан аҕай киһитэ этэ, ордук Басхардыырап Лэгэнтэй диэн учуутал уолу кытта ыкса доҕордоспута…
– Ылдьаа хас сыл балыһый, Ньукулайтан? – Сөдүөт, уол кэпсэлин бэркэ сэргээн истэн олорон ыйытар.
– Ылдьаа – уон түөрт сыллааҕы төрүөх… Уон түөрт сыл балыс… Түөрт уон бииргэ, балаҕан ыйыгар барбыта уонна нөҥүө сылыгар, олунньу уон түөрт күнүгэр өлбүтүн туһунан «хара сурук» кэлбитэ. Онно этиллэринэн кинини Курскай уобалас Беленихскэй оройуонугар Шелоково дэриэбинэҕэ харайбыттар… Ылдьаа кинигэ баайдаах киһи этэ, мунньубут кинигэлэрэ элбэҕэ, ол эрээри сороҕун дьон уларса-уларса умуннаран эҥин дьоҕуһаппыттар…
Тыккыр Маарыйа, Испирдиэн саҥатын истэн:
– «Николаев Илья» диэн илии баттааһыннаах биир кинигэ, Мытыйыс Маарыйатыгар баара дии, мин былырыын «ааҕар хоско» сытарын көрөн уларса сылдьыбытым, – диир.
– Ханнык, ким диэн ааттаах кинигэний?
– Панин «Жизнь на льду» диэн отут аҕыс сыллаахха таһаартарбыт диниэбинньик кинигэтэ.
– Ол Ылдьаа киэнэ, киниэхэ ити кинигэ баарын чуолкай билэбин… – дии охсор Испирдиэн, онтон тохтуу түһэн баран, аны кыра убайын туһунан кэпсиир: – Аччыгый уол Дэниис – сүүрбэ үс сыллааҕы. Саҥа эт тутан, модьу-таҕа, киппэ