Ийэм кэпсиир… (4 чааһа). Семен Маисов
кытаанаҕар сылдьан кэлбит эдэр кыыс Сөдүөрэ, миигиттэн баара-суоҕа биэс-алта эрэ сыл аҕа. Мин эмиэ аҕыйах сылынан кини сааһа саастаныам. Сөдүөрэ кэпсииринэн, уон алталаах-сэттэлээх кыргыттар кытта бааллар үһү. Эдэр, оҕо да дьон үлэлээбиттэр.
Ардыгар саҥа-иҥэ намыраатаҕына, дьиэ иһигэр хаатыйаламмыт бырдахтар дыыгынаһаллара кэҥээн, хойдон иһиллэр. Туруйа кумаардара бэрт мөдөөннүк төттөрү-таары тэйгэһэ көтөллөр. Тойон ыҥырыа сырдыгы былдьаһан бырабылыанньа дьиэ кылбаччы сотуллубут таас түннүгэр «топ-топ» охсулла-охсулла лоҥкунуур…
– Дьэ, үлүгэр да элбэх киһи сырдык тыына быһынна… Айабыы-ын!.. Киһи киһини ити айылаах сэймэктиирэ диэн… – Сөдүөт ииччики этэрбэһин сототун имэринэ-имэринэ сөҕөн чыпчырынан ылар.
– Дойду үрдүнэн хоргуйан өлбүт да дьон ахсаанын барытын түмэр киһи, дьэ элбэх буолуо этэ ээ, – Тыккыр Маарыйа кэпсэтиигэ кыттар. – Сорох холкуостарга киһи сөҕүөн курдук… Биһиги эҥээргэ, Төрдүс Тоҕус нэһилиэгэр, ордук үгүс киһи «Калиниҥҥа» өлбүт, сүүрбэ үс… сүүрбэ үс этэ буолбат дуо?.. – Маарыйа Өксөөнтөн чуолкайдаары ыйытар.
– Оннук, – диэн Өксөөн биир тылынан хоруйдуур.
– Ону хантан билэҕитий?.. Киһи өлбүтэ оттон чып кистэлэҥ курдук буолааччы дии, – Баһылаайаба Маарыйа Өксөөн диэки ыйыппыттыы көрөр.
– Киһи өлбүтэ биллэр буоллаҕа, хайдах бүтүн киһи өлбүтэ биллиэ суоҕай, – диир эдьиийим.
Өксөөн Төрдүс Тоҕус уонна Иккис Тоҕус нэһилиэктэрин холкуостарын бэрэссэдээтэллэрин, биригэдьиирдэрин барыларын сирэй көрөн, кэпсэтэн-ипсэтэн билэттиир. Хас холкуос аайы, ыкса билэр, доҕор-атас дьоннордоох. Холкуостар нэһилиэнньэлэрин ахсаана да улахан элбэҕэ суох. Ордук элбэх киһилээх Калинин аатынан холкуос – балтараа сүүсчэ. Сэрии кэмигэр ким хайдах өлбүтэ барыта чуолкай биллэр, ону кэмигэр ыйыталаһан биллиҥ да бүтэр. Өксөөн икки нэһилиэк үс холкуоһун дьонун-сэргэтин олоҕун-дьаһаҕын өрүү истэ-билэ сылдьар, сураһан сурунар, бэлиэтэнэр үгэстээх, онтун барытын чөкө мунньан уурунан иһэр…
Кэпсэтэ олордохпутуна тастан, Буолкап Бүөтүр уолу кытта «Молотов» холкуоһуттан, атынан сорукка кэлэ сылдьар Испирдиэн Халаачыкап диэн уол киирэн кэллилэр. Дьиҥинэн Испирдиэннээх уруккута Жданов аатынан холкуос сиригэр-уотугар олороллор, ол эрэн икки холкуос холбоһуохтарыттан «Молотов» холкуос дьоно дэнэр буолан тураллар. Сээкэй сонуну истэн, биһигини кытары кыратык олоро түстүлэр. Мин Испирдиэни элэкис, биирдэ эмит көрөөччүбүн, быстах, аҕыйах тылынан бырахсан эрэ кэпсэппит уолум…
Өксөөн Испирдиэҥҥэ туһаайан:
– Хайа Испирдиэн, Өрүүнэ эмээхсин эрэйдээх хайдаҕый, ама ырата дуо? – диэн ыйытар.
– Оттон сылдьаахтыыр…
– Муҥнаах… – диир Өксөөн уонна куорат дьахтарыгар туһаайан: – Бу, били, үс ини-бии Ньукулаайаптар аҕастарын уола, – диэн билиһиннэрэр.
Уйбаныаба Сөдүөрэ, Испирдиэни көрө-көрө, өрө тыынан ылар:
– Саатар биирдэрэ эргилибэт да буолан, – диир.
Испирдиэн ийэтин сурустара: Ньукулай, Ылдьаа,