Вперед – в прошлое – 2011! Часть 2. Коллектив авторов
кигәннәр.
Чигүләре чәчәкләрдән, яфраклардан, татар биәзкләреннән гыйбәрәт булган.
Бизәнү әйберләре татар хатын-кызы киеменең аерылгысыз өлеше саналган. Гомере буе йөрткән ул аларны. Күз тиюдән сакласын дип, кечкенәдән үк кыз баланың колагына алка такканнар. Чәчүргеч, беләзек, төймә-муенса, хәситәләр дә яман күзләрдән саклый дип уйлаганнар.
“Татар кызын иң элек ишетәсен, аннары гына күрәсең”, -дигән гыйбарәне беләсез микән? Чыннан да, татар хатын-кызларының бизәнү әйберләре шулкадәр күп булган-атлаган саен чылтырап торганнар алар.
Өске аяк киемнәре арасында татарларда үрелгән, тире һәм басылган аяк киемәрне киң таралган була. Хатын-кызлар өчен читекләрне аерым технология буенча тегәләр: бизәкләр тукыма өстенә тегелми, ә махсус җөйләр белән тоташтырыла. Бу җөй “татар җөе” дип атала. ХIХ гасыр урталарына кадәр читекләр йомшак табанлы булса, гасырның икенче яртысыннан каты аслы һәм үкчәле читекләр эшләнә башлый. Татар халкы яланаякка иң элек тула оек киеп, аның өстеннән үрелгән яисә тиредә тегелгән аяк киеме; аяк чолгавы дип аталган эчке аяк киеме өстеннән читек кия торган булганнар.
Булган бит шундый заманалар: безнңе татар ир-атларын түбәтәйсез күз алдына да китерә алмаганнар. Түбәтәй чигә һәм тегә белгән кеше алтын куллы оста саналган. Нәфис зәвыгы, күңел нуры, җитез кулларының осталыгы әнә ничек гөл итеп куйган дөньяны!
Мәгълүм булганча, түбәтәй ислам динен тотучы төрки телле халыкларда ирләрнең төп баш киеме булып тора. Элекке заманда ул казан татарларында кңи кулланылышта булган. Түбәтәйнен килеп чыгышы билгеле үгтел, хәлбуки ул, күрәсең, Идел һәм Урал буйларына ислам дине белән бергә үтеп кергәндер.
Татар ир-егетләренең милли кием ансамбленә түбәтәйдән кала, озын ирләр күлмәге, камзул, билбау, читекләр керә. Татар халкының оригиналь киеме-камзул. Ирләр камзулы карарак төсле тукымадан теккәннәр. Ирләр аны өйдә кигәннәр. Татар халкында кәвеш, ката, башмак дип аталган аяк киемнәре киң таралган була. Озын кунычлы тире читекләр юфть, сахтиян һәм хромнан тегелә торган була. Хатынкызлар кыскарак, иәркл озынрак читек кигәннәр. Бер тондагы читекләр төрки халыкларның күбесенә хас характерлы аяк киеме булса, мозаикалы чигеләгн читекләр татар милли киеменең этник спецификасын чагылдырган.
Казан халкының милли киемнәре дип без Казан һәм Казан тирәсе татарларының кием үрнәкләрен әйтәбез.Төрле якларда аерым үзенчәлекләре булса да, аларны берләштергән гомуми формалар бар. Ерак төбәкләрдәге төркемнәрдә үзенчәлекләр аеруча ачык чагыла. Чөнки иҗтимагый һәм мәдәни үсеше алга киткән төп группаларга караганда, аларда борынгыдан киәлнг кайбер сыйфатлар озаграк сакланган. Мәсәлән, кулдан тукылган киндер, борынгы баш киемнәре, бизәнү әйберләре.
Татар осталары камиллек, әнфислек, затлылык, зәвыклылык үрнәге булырлык бик үпк татар милли киемнәрен иҗат итеп калдырган. Татар халкының борынгы милли киеме-чын мәгънәсендә халкыбызның күңел көзгесе.
Гасырлар үтү белән, татар халкының киенү рәвеше