Где, когда и как родился мугам. Тариел Азертюрк
target="_blank" rel="nofollow" href="#_115_2.jpg"/>
Ana (anu) Sinbel ilanimez (elan edəmməz).
Saa Same, eyi ərshətim dem!
Səə (Sənə) Same (Əlahəzərat), eyi (iyi, xeyirxah) Ərşətim (Ərşi-əlam, Allahın təxti) dem (deyirəm)!!
BÜTÖV MƏTN MİXİ YAZILARSIZ:
1. Nəbü-Naidim, tök şəri, Babili tintir (dinidir) ki,
2. Zənnin esag (i`saf) ila sən! (Zənnin (düşüncəsin) yüksəlt [göylərə]) sən!)
3. U özü də… (?)
4. Balıq il (el) anımaz, Rəbbü timəz (deməz), a (o) nəki,
5. Ey lüqal (allah?) melçesi (allah evi, allah ocağı, xanimanı), sən,
6. Ziqqurrat (Cıqqur At), öğüş şir qal!
7. Çağırıb [xalqı] ur (ver) səs, ünü,
8. Yaşa Ur-Nammu, şərrü şüyüt (uzaq et), işıqlı üzünlə [nurlandır bizi]!
9. İpucuma (sonuma) lə (şən) uşşak ləlü (ləl-cəvahirəti) üs (süs)!
10. U Şulgi marsu (mərsü – paytaxtı) səpir şu uşşak ləl[ü] (zərü),
11. İnə (yenə) müzariə (səadətdir) səə Ur Nammu.
12. U Şulgi me`ri (hörmət edir, ehtiram bəsləyir) şu əmürümə,
13. Saa (sənə) Cıqqur At şüadı, Ur-Nammu!
14. İpucuma (sonuma) lə (şən) uşşak ləlü üs (süs).
15. U Şulqi marsu (mərsü – paytaxtı) səpir şu uşşak ləlü.
16. İnə annı (anla), Ciqqurr At şüadı.
17. L`aba (şənliyə) riiş (yara) illikmə (ilişdirmə, vurma).
18. Eli təməənnayla (arzu-diləklə) bürü.
19. Yaşa Ur-Nammu, Şulgi marsu (mərsü – paytaxtı)!
20. İpucu (sonda, nəhayətdə) Ciqqur At [saa] şüadı.
21. Kimə la (kədər) bürüimmə (bürüyübsə),
22. İnə küüpriü[nlə] çək u ağuri (ağruyi – kədəri, dərdi-qəmi).
23. Bata ağ su, aç, batma[sın],
24. Ana Sinbel ilanimez (elan edəmməz).
25. Səə Same (Əlahəzərat), eyi (iyi, xeyirxah) Ərşətim (Ərşi-Əlam, Allahın Təxti) dem (deyirəm)!!
DEDİYİMİZ CIQQUR AT MƏBƏDİNDƏN TAPILMIŞ MİXİ YAZILI SİLİNDR (AŞAĞIDA) – MƏBƏDİN QƏBALƏSİ SAYILDIĞI KİMİ, ULU MUĞAMIN DA DAŞ QƏBALƏSİ, DAŞ YAZILI YAŞ KAĞIZI KİMİ RƏSMİ QƏBUL EDİLƏ BİLƏR, EDİLMƏLİDİR. ÜSTÜNDƏKİ 25 SƏTİRLİK BİRİNCİ “FƏSİL” YAZILARINDA 4 DƏFƏ UŞŞAQA MÜRACİƏT EDİLİR. ONA GÖRƏ BU SİLİNDR ÖZÜNÜN MİXİ YAZISI İLƏ BAKIDAKIMUĞAM MƏBƏDİNİN ƏN GÖRÜMLÜ YERİNDƏN ƏN BÖYÜK TARİXİ TALİSMAN KİMİ ASILMALIDIR. BAX BELƏ:
U və SHAK hecalarının qazıldığı silindr, şübhəsiz indi UŞŞAK kimi tələffüz etdiyimiz muğamdan danışır
Silindrin verdiyi informasiyadan iki vacib detala xüsusi diqqət yetirmək tələb olunur:
1. Muğamın bu növünün 6 min il öncə əsası qoyulmuş Cıqqır At`dan da qabaq varlığına;
2. Kütləvi dualar zamanı Allahla münasibətə girdikdə məbəddə uşşaqdan istifadə olunduğuna. Əgər belə olmasaydı, məhdud səthli silindrdə uşşaqa bu qədər çoxsaylı müraciətə də ehtiyac qalmazdı.
İLK MUĞAM MƏBƏDİ – MƏBƏD+SİLİNDR+UŞŞAQ ÜÇLÜYÜ
Bu günkü Cıqqır At məbədi Bakıda. O “Beynəlxalq Muğam mərkəzi” yox, elə öz qədim adıyla da “Beynəlxalq Muğam məbədi” adlandırılmalıdır.
II. ANTIK DÖVRDƏ MUĞAMIN VARLIĞINI
TƏSDİQ EDƏN MİXİ YAZILI ƏLAVƏ DƏLİLLƏR
Yaşadığı dövrü 6500 il bundan öncə hesab edilən Azərbaycanın şair, riyaziyyatçı, astronom və filosofu Enlil İsmə Dağan`ın yenidən açılmış üç şeri qəzəldir. Muğamat yox idisə, qəzəl janrı niyə yaranırdı? İsmə qəzəlləri əsasən, cütcü və ya xışçı, əkinçi əməyinə, bahara və təbiətlə insan münasibətlərinə həsr edilib. Və bu qəzəllər gələcək xanəndələrə tədris olunmalı, öyrədilməli və münasib muğamlar üstündə onların ifası təmin edilməlidir. Azərbaycan ədəbiyyatının 6 min illik sinnini təsdiq edən bu qəzəlləri təşviq etmək, xalqa tanıtmaq borcumuzdur. Bizim xanəndələrin təkcə elə gözəlin sürahi boyunu tərifləyən şeriləri əzbərləyib deklamasiya etməklə öz işlərini bitmiş hesab etmyə haqqları yoxdur. Bu xalqın ən yağlı tikəsini yeyənlər, bir neçə saata bir neçə min qazananlar, özlərində həm də cavabdehlik hiss etməlidirlər. Bu xalqın yaratdığı incilərini ona çatdırmalıdırlar. Enlil İsmə qəzəlləri tarixin min illərlə sintez etdiyi ən qiymətli kristal dəyərinə malik əsərlərdir. Ən böyük poeziya nümunələridir.
II.1. QƏZƏL MUĞAM ÜÇÜN YAZILIRDI [10]
Qəzəl 1
2. Höllə calaq (cəld), qəəm [ü]züb eeş, cütcüm uraaş (uğraş-döyüş-qan-tərə bat),
3. Nam, gurracu şüum bal e! Nə cicuşim? Ə nə itammu?
(Bu ki, şərəfdir fırfıra tək coşum, fırlanım! Niyə coşum (soruşursan?)
Ə bəs nə yeyək (nə ilə qidalanaq)?
4. Say cütdəyəm!
5. Aya, Enlil İsmə Dağan, nə nam (necə də şərəfdi) sıpa qal,
amma munes umma (mərhəmət umma) ulsan hə[l]ak e…
Xışçı gəlsə, cü[t]də biyim!
6…Enmə gəl, zü[l]mə a diri, qanı, namsu qul[u] ul (ol),
7.. Diri, qazuan (qazubane-qəzəblə), gəl surağın, [kim] söytü qanumuzu?
8.. Sə[n] su, ud ara kaş e, gəl ləz (izlə) uni, ginə şuxam,
9.. Du gə, du gə, du gə ey, [mən] azuni nükur udam (Mən ən azı bəzəkli udam)!
Qəzəl 2
2. Su endümü ki, ağaşa, car а meşə muniba,
(Bahar yağışları başladımı ki, meşə tamtəraqla car çəkə onu),
3. Nam, Enlil, an ki, munes umdumu, qış kimti zü yum?
(Bu şərəfdir Enlil, an ki, qış mərhəmət umandımı ki, adamın kimliyini soruşsun?)
4. Ki, ay uğmini dağal, ür[yan] adam, məskənmü, əgər qar? ,
(Sən ey köşə tənbəli, heç üryan adama da qardan məskən olar?)
5. [Bil ki], qalaça sığanu edər təşbi ta imta abad
(Bil ki, qalaçaya