Тауарлар мен капиталдың халықаралық қозғалысы. Оқу құралы. Әсемгүл Бекмухаметова
(баланс расчетных операций).
Ресми есеп теңгерімі таза шетел тауарлары, қызметтері мен активтерін сатып алуды көрсететін жағдайда валюталық реттеу органдары бейтеңгерімді Орталық банкіде сақтауда жатқан шетел валютасы резервін қолдану, немесе сыртқы қаржы рыноктарынан қарызға алу жолы арқылы қаржыландырады
Ресми резервтік активтер енетін төлем теңгерімінің (платежного баланса) түпкі сомасы нөлді құрайды.
Ағымдағы операциялардың теңгерімі (NE) төлем теңгерімінің жалпы алғандағы жағдайының аса маңызды көрсеткіші болып табылады, себебі ол сыртқы қарыз алудың көлемі мен бағытын анықтайды. Импорт экспорттан асып кеткен жағдайда ағымдағы операциялардың теріс теңгерімі сыртқы рыноктардан ағымдағы операциялар теңгерімі жетімсіздігінің көлеміне пара-пар займдар алу есебінен жабылу тиіс. Осылайша, егер ағымдағы операциялар есепшотын (NE) оны қаржыландыру көздерінің сомасы ретінде елестететін болсақ, біз келесіге ие боламыз:
мұнда, ∆R – шетел валютасының таза резервіндегі өзгерістер;
∆K – сыртқы әлем алдындағы таза ликвидтік (өтімділік) міндеттемелердегі өзгерістер (капитал ағыны елдің сыртқы әлем алдындағы ликвидтік міндеттемелерінің көбеюін білдіреді, ал капиталдың кері ағыны елдің сыртқы әлемге деген ликвидтік талаптарының өсуін білдіреді).
∆R мен ∆К арасындағы айырмашылық елдің таза шетелдің активтері (∆FA) өзгерісінің көлемінің сипатын береді. ∆FA – бұл елдің сыртқы әлемге деген ликвидтік талаптарының таза ұлғаюы.
NE елдің таза сыртқы активтері жалпы алғанда қаншалықты көбейгендігін көрсетеді. Егер де елдің жиынтық шығыны кірістен төмен болса және NE оң болатын болса, бұл жағдайда оның сыртқы әлемге деген ликвидтік талаптары да ұлғаяды. Ағымдағы операциялардың оң сальдосы шетел валюталық резервтерінің таза ұлғаюын және елден капиталдың кетуін білдіреді.
Егер де елдің жиынтық шығындары кірістен асып кетіп және NE теріс болса, онда аталмыш елге шетелдіктердің ликвидтік талаптары ұлғаяды. Ағымдағы операциялар теңгерімінің теріс сальдосы шетел валюталық резервтердің азаюын және елге капиталдың келуін білдіреді.
Егер де NE оң болып және ел халықарылық қаржы рыноктарына кредиттер ұсынатын болса, онда оның тұрмыс халы өседі, себебі шетелдіктер өз импортымен бүгін төленбеген аталмыш елдің әрбір бірлігін кейіннен ұсынылған кредиттер үшін төленетін пайыздар мөлшеріне қарай өскен үлкен сомамен төлейді.
Егер де NE теріс болып және ел халықаралық қаржы рыноктарынан қарыз алатын болса, онда елдің тұрмыс халы төмендейді, себебі ол ел бүгінгі тұтынуын болашақтағы тұтыну эксперты есебінен импортап отыр.
Бұл теңдіктен (21) тағы да ұзақмерзімдік кезеңде ағымдағы операциялардың тұрақты жетімсіздігі таза шетелдік активтердің (олар теріс шамаға айналуы мүмкін) қысқаруына алып келеді. Нәтижесінде ел нетто-қарызгерге айналады да, қарыздарын қалай төлеу мүмкіндігі дилеммасына келіп тіреледі.
Тепе-теңдікті