Бағалы қағаздар нарығының теориясы мен практикасы. А. Турлыбекова

      • акционерлік қоғамның шығынын ұзақ мерзімде қаржыландыру үшін инвесторлардың капиталын пайдалану кезінде.

      Инвестор үшін акцияны иеленудің артықшылықтары мынада:

      • капитал көлемінің ұлғаюы (бұл нарықтағы акция құнының өсу мүмкіндігімен байланысты);

      • дауыс беру құқығы (бағалы қағаздың түріне байланысты);

      • қосымша жеңілдіктерге ие болу. Акционерлік қоғам өзінің акционерлеріне бірқатар жеңілдіктерді ұсынуы мүмкін. Мысалы, акционерлік қоғам өндіретін тауардың, қызметтің бағасына жеңілдік және т.б.

      • қоғам таратылған жағдайда мүліктің бір бөлігін алу құқығы;

      • жаңадан шығарылатын акцияларды сатып алу құқығы және т.б.

      Акция иесі (акционер) мынадай топтарга жіктеледі:

      1. жеке;

      2. ұжымдық (институционалдық);

      3. корпоративті.

      Әлемдік тәжірибеде, жеке акционерлерге қарағанда, мемлекет қолдайтын және мүмкіндігі зор ұжымдық акционерлерге артықшылық танытады. Үжымдық акционерлерге сақтандыру компаниялары, жеке зейнетақы қорлары, жарналық қорлар жатады.

      Акцияның мынадай өзіндік қасиеттері бар:

      1. акция – меншік титулы, яғни акция иесі акционерлік қоғамның ортақ иеленушісі болып табылады;

      2. акцияның айналым мерзімі жоқ, яғни акция иесінің құқығы акционерлік қоғамның қызмет ету ұзақтығымен тікелей байланысты;

      3. акция иесінің жауапкершілігі шектеулі, акционерлер өздерінің қосқан акция сомасының мөлшерінде ғана қоғам міндеттемелеріне жауап береді;

      4. акцияның бөлінбеушілік қасиеті, яғни акционерлік қоғамды ортақ меншік құқығымен бірнеше тұлғаның бірлесе отырып иеленуін, меншік иелері арасындағы құқықтың бөлінбеуін білдіреді;

      5. акция санын көбейтуге болады, яғни бір акцияның бірнеше акцияға айналуы. Бір акцияның бірнеше акцияға айналуы барысында жарғылық капиталдың көлемі өзгеріссіз қалады. Акцияның бұл қасиетін эмитент акцияның нақты бір түріне ұсынысты көбейту үшін қолдануы мүмкін. Мысалы, номиналдық құны 1000 теңгемен бағаланатын бір акцияның орнына номиналдық құны 250 теңге тұратын 4 жаңа акция шығарады. Акционерлердің иелігіндегі акция санының көп екендігін білдіреді.

      6. Акция санының жинақталуы бұл жағдайда акцияның саны азаяды, жарғылық капиталдың көлемі өзгеріссіз қалады.

      Акция – ресми құжат болғандықтан, оның түр-сипатын анықтайтын мынадай міндетті деректемелері болуы керек:

      1. акционерлік қоғамның атауы, орналасқан жері;

      2. бағалы қағаздың атауы – «акция»;

      3. реттік нөмірі;

      4. шығарылған күні;

      5. акцияның түрі (жай немесе артықшылықты акция);

      6. номиналдық құны;

      7. акция иесінің аты-жөні (атаулы акция бойынша);

      8. акцияны шығарған кездегі жарғылық қордың мөлшері;

      9. шығарылатын акцияның саны;

      10. дивидендті төлеу мерзімі, дивиденд бойынша пайыз мөлшері және жойылу құны (тек артықшылығы бар акция бойынша);

      11. акционерлік қоғам басқармасы төрағасының қолы;

      12. эмитент – компанияның мөрі.

Скачать книгу