Аманжолов Алтай. Өнегелі өмір. Коллектив авторов
сөзінің мағынасы жөнінде айтар болсақ, ол түркі қағанатының аты, этникалық термин болуымен қатар, өзінің негізгі байырғы «күшті, қуатты» деген мағынасын да көне ұйғыр жазба ескерткіштерінде сақтаған (Nemeth J. Der Volksname Türk – «Коrosi Сзоmа-Аrchivum», II, 4, 1926, S. 275.).
Махмұд Қашғаридің сөздігінде түрк йігіт деген тіркес «кәмелетке толған, сақа жігіт» мағынасын береді. Ал қазіргі қырғыз тілінде түрк сөзі «ірі, қонды, семіз» мағынасында қолданылады (қою түрк экен «қойы қоңды екен»).
Этникалық ортақтықты (тайпа, халық, ұлт) айқындауда тіл – басты да шешуші белгі. Ал тілдің адам қоғамында атқаратын қызметі әр алуан: қарым-қатынас жасау құралы, ойдың тікелей көрінісі, таным-түсінікті жетілдірудің көзі, сонымен бірге этностың белгісі, демек, этникалық мәнге ие. Тілдің этникалық қызметін сөз еткенде, оның этникалық ортақтығының құрылуы, өсіп-өркендеуі, дамуы, іштей топтасу басында қозғаушы күш екенін атап өткен жөн.
Ақиқатына келсек, әрбір жеке тіл этностың шоғырлана кірігуіне, сонымен бірге өзара бір-біріне әсерлері барысында тайпалар мен халықтардың іргесі ауып жатырқауына себеп туғызады.
Неолит заманының соңы – энеолит дәуірінде (б.з.д. IV-III мыңжылдықтар), қола дәуірінде (б.з.д. III мыңжылдықтың соңы мен I мыңжылдықтың бас кезінде) Оңтүстік Сібір мен Қазақстан жерінде өмір сүрген ежелгі тайпалардың тілдері жөнінде бізде мәлімет жоқтың қасы, нақтылы айтқанда, жоқ десе де боларлық. Осыған қарамастан кейбір ғалымдар сәуегейлік жасап, сөз етіп отырған өңірдегі қола заманының ежелгі тайпалары үнді-иран немесе иран тілдерінде сөйлепті-міс деп, бұл этностарды алғашқы үнді-иран тайпаларына жатқызуға тым-ақ бейім. Бірақ оның дәлелсіз де негізсіз екені жөнінде ұзақ жылдар бойы өнімді еңбек еткен қазақтың ғұлама ғалымы академик Ә.Х. Марғұлан орыс тілінде жарияланған еңбегінде былай деп жазған еді: «Совершенно неприемлемы точка зрения, что карасукская культура могла возникнуть на основе внешнего влияния, н утверждение об ираноязычности племен эпохи бронзы и раннескифского времени». (Маргулан А.Х. Бегазы-дандыбаевская культура Центрального Казахстана. Алма-Ата, 1979. – С. 21.).
Мұнда сөз етіп отырған «Қарасук мәдениеті» Оңтүстік Сібірдегі қола дәуірінің аяқ кезін бейнелесе, оның өзі Орталық Қазақстандағы «Беғазы-дәндібай мәдениетімен» хронология жағынан орайлас келеді. Оңтүстік Сібір мен Қазақстан жеріндегі неолит, қола дәуірі тұрғындарымен алғашқы көшпелілердің тарихи сабақтастығы жөнінде аталып отырған кітап («Орталық Қазақстанның Беғазы-дәндібай мәдениеті») бұл саладағы көп жайлардың көзін ашады.
Қазақстан жерінде қола заманына тән мәдени ортақтық негіз неолит дәуірінің өзінде-ақ дайындалған еді. Сондықтан иран немесе үнді-иран тайпалары қола заманында осы өңірге көшіп келді-міс дегенді сылтау етіп, миграционизм теориясына бой ұрудың ешбір қисыны жоқ.
Сөз етіп отырған атырапты мекен еткен ежелгі тұрғындарды алғашқы түркі (прототүркі) этносы мен тіліне мүлде қатысы жоқ деушілік, яғни көне түркі, тегінде көне қазақ тайпаларының