Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік). Сяргей Балахонаў
Илья Муромец в дороженьку,
Отправлялся богатырь святрусский в дальнюю.
В лес кривой вдоль гроба Рогволодова.
В лес густой, где папороть волшебная.
Тое, што гэта не стэрэатып суседзяў, а рэалія беларускага сярэднявечча, пацвярджае прыпіска ў т. зв. “Гомельскім евангеллі” ХІІІ ст.: “Грешния вештия не бегаем, быстем бо доднесь радимици: жоны умыкаху, у лесех бываху, зелия чарадейски имать хощем и папаратцвет наигоре”.
Паводле народных паданняў, сарваўшы ў купальскую ноч папараць-кветку, чалавек становіцца празорлівым, пачынае разумець гаворку дрэваў, траваў, звяроў і птушак, яму адкрываюцца заклятыя скарбы ў зямлі. Але лічылася, што чароўны эфект быў кароткатэрміновым. “К суетнаму липнете, ибо по цвете овым, яко навие ходите: хто малый час, а некие и суток три, гудите о грядущем и злато в земли. Но обрящете ль вы что-любь, кром греху?” – звяртаўся да “простой чади” невядомы полацкі царкоўнік XIII ст.
Рэлігійныя ўлады з недаверам, а часцей зусім адмоўна ставіліся да пошукаў папараць-кветкі. Знаны царкоўны дзеяч ВКЛ Рыгор Цамблак пісаў: “Цвет-папорот шукати – неба не видати. Нечыстому послуга”. Гэткае стаўленне выпрацавалася ў працэсе змагання з язычніцтвам. Акурат паганскія святары былі да пашырэння хрысціянства карыстальнікамі з уласцівасцяў “чароўнае кветкі”. І толькі з занядбаннем паганства ў лес рынуліся і “простыя чадзі”, і збройныя пашыральнікі новае веры – іллі мурамцы.
Той, хто не знаходзіў кветкі, прынамсі, пераконваўся ў цудоўным глістагонным эфекце ад ужывання каранёў папараці жаноцкай. Між гэткіх “эмпірыкаў” быў і далёкі продак Гаўрылы Дрыстуна, згаданага ў “Баркулабаўскай кроніцы” пад пачаткам XVI ст.
Тым не менш, да папараць-кветкі дабіраліся многія “мужы смелыя”. Сярод такіх быў і верны слуга вялікага князя Вітаўта Грышко Спявач. Выяўлены ў Ханты-Мансійску фрагмент чарнавых накідаў “Кронікі” Яна Длугаша сведчыць, што ў 1410 г. “пахолак прынцыпса Вітальда ў ноч на святога Яна рушыў у пушчу, абы здабыць лясную ружу, каторай папараць красуе. Здабыўшы, гаспадару літванскаму прынёс”. Здавалася, вынік Грунвальдскае бітвы, якая адбылася неўзабаве, мусіў быць прадвызначаным. Аднак папараці хапіла толькі на тое, каб някепска ацаніць стратэгію бітвы агулам. Вітаўт не здолеў прадбачыць гібелі часткі войскаў ВКЛ у воўчых ямах – пастках, выкапаных немцамі. Ёсць звесткі, што відзежу Вітаўта карэктавалі энергетычным полем дарадцы магістра Ульрыха фон Юнгінгена з ліку сукрытых тампліераў.
Купальскія выправы былі не вельмі бяспечнымі. Народная фантазія малявала розных пачвараў і страшыдлаў, што нібыта ахоўваюць папараць-кветку. Насамрэч справа была больш празаічнай. Так, у “Супрасльскім паменніку” (XVI ст.) успамінаецца нехта Сава Здрок, які загінуў улетку 1507 г., бо “поишол до леса, легкости а чуда меж папаратников знайдовати хотя, але в болото глыбокае трафил”.
13 ліпеня 1519 г. у Слонімскім судзе разглядалася скарга “поплавничего слонимского Севрука”