Ватанга тугры калдылар. Хайдар Басыров
уйлый, хәтта типографиядә җыеп та куялар. Әмма матбугат цензурасы булган Главлит ул чагында басарга рөхсәт итми.
1953 елда Сталин үлгәч кенә, мондый мәсьәләләрдә беркадәр җиңеллек туа һәм «Моабит дәфтәрләре» циклын басарга рөхсәт бирелә.
Моңардан соңгы елларда да КПСС өлкә комитеты секретарьларына Муса Җәлил һәм аның көрәше, иҗаты мәсьәләләре белән якыннан торып шөгыльләнергә туры килә. Әнә шулай Чакмагыш туфрагында туган ике егет – партия, совет, дәүләт эшлеклесе алдында милләт язмышына кагылган мөһим мәсьәләләр куела, һәм алар аны чишүдә армый-талмый эшли.
2006 елның 24 ноябрендә Салих Батыев яшәгән Гоголь урамы, 23 А йорт фасадында истәлекле таш куелды. Аны Салих Сәйдәшевкә, Бакый Урманчега һәйкәлләр иҗат иткән рәссам РФ Рәссамнар союзы әгъзасы Мәхмүт Гасимов эшләгән. Истәлекле ташны кую зур дәүләт эшлеклесе тууының 95 еллыгына багышлап оештырылды. Аны куюда ТР Дәүләт Советы рәисе Фәрит Мөхәммәтшин, аның урынбасарлары, ТР Президенты аппараты җитәкчесе һәм башка рәсми кешеләр, С. Батыевның туганнары катнашты.
ШАГЫЙРЬНЕҢ БЕРЕНЧЕ УКЫТУЧЫСЫ
Чакмагыш районы үзәгеннән көньяк-көнбатыштарак, егерме биш чакрым чамасы ераклыкта Яңа Каръяуды дигән авыл бар. Урта зурлыктагы авыл ул, 1865–1924 елларда волость үзәге булып торган. 2009 елга кадәр Яңа Каръяуды, Югары Каръяуды, Түбән Каръяуды, Иске Сөрмәт, Яңа Бирде, Чишмә-Каран, Чиялекул дип аталган авылларны берләштерүче авыл Советының үзәге булды. Бу авылларда яшәүчеләр 1959 елда вак хуҗалыкларны берләштереп төзелгән зур «Волга» колхозының өч комплекслы бригадасына керә.
Бу якларда Башкортстанда киң билгеле галимнәр – физика-математика фәннәре докторы, Бөре педагогия академиясе ректоры Салават Усманов, медицина фәннәре докторы Сәүбән Хунафин, язучы Әхнәф Бәйрәмов, Бөек Ватан сугышының легендар партизаны Зәкәрия Нурлыгаянов, район газетасының беренче мөхәррире Гаян Вәлишин, РСФСР мәктәпләренең атказанган укытучысы Халит Хаҗиәхмәтов, хокук органнарында уңышлы эшләүче Камил Шакиров, Башкортстан авыл хуҗалыгының атказанган хезмәткәрләре Азат Сөләйманов, Фирдәвес Камалов, колхозда тырышып эшләгәннәре өчен орденнар белән бүләкләнгән Фәнзил Хәмәдияров, Әдип Латыйпов, Хәүлә Сәетова һәм башкалар туып үскән.
1934 елдан алып Яңа Каръяуды авылында районның атаклы укытучысы, Ленин ордены белән бүләкләнгән Габдулла Усманов гаиләсе яшәгән.
Габдулла Габдрахман улы Усманов 1888 елда хәзерге Ырымбур өлкәсе Александр районы Тукай авылында туа. Яшьтән үк аң-белемгә омтыла, авыл мәдрәсәсенең иң тырыш шәкерте була. Ырымбурдагы «Хөсәения» мәдрәсәсен тәмамлагач, 1907 елда үзенең туган авылы мәдрәсәсендә мөгаллим булып эшли башлый. 1910 елда ул хәзерге Шарлык районы Мостафа авылына күчеп килә. Мәгълүм булганча, Мостафа – татар халкының бөек улы, патриот-шагыйре Муса Җәлилнең туган авылы.
Мостафа мәдрәсәсенә яңа мөгаллим килүе зур вакыйга була. Чөнки аңа кадәр бу авылда ныклы гына укытучы булмый. Дөрес, балаларга авыл мулласы сабак бирә. Әмма аның укытуы камил