Faszyzm. Ostrzeżenie. Madeleine Albright

      1

      DOKTRYNA GNIEWU I STRACHU

      FASZYŚCI ZMIENILI KOLEJE MOJEGO ŻYCIA po raz pierwszy 15 marca 1939 roku, w momencie gdy właśnie opanowałam sztukę chodzenia. Niemieckie bataliony szturmowe dokonały inwazji na moją ojczyznę, Czechosłowację, i – torując Adolfowi Hitlerowi drogę do Zamku na Hradczanach – pchnęły Europę ku krawędzi drugiej wojny światowej. Po dziesięciu dniach spędzonych w ukryciu uciekliśmy całą rodziną do Londynu. Tam w grupie uchodźców z całej Europy kibicowaliśmy aliantom i niecierpliwie wyczekiwaliśmy końca wojny.

      Po sześciu wyczerpujących latach naziści poddali się, a my znów znaleźliśmy się w domu pełni nadziei i zapału do budowania nowego życia w wolnym kraju. Ojciec wrócił do pracy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Czechosłowacji. Przez krótki czas wydawało się, że wszystko toczy się w dobrym kierunku. Tymczasem w roku 1948 nasza ojczyzna dostała się we władanie reżimu komunistycznego. Koniec demokracji. Los znów skazał moją rodzinę na wygnanie. W kolejną rocznicę zakończenia pierwszej wojny światowej swoim czujnym spojrzeniem powitała nas, uciekinierów, Statua Wolności. Dzięki rodzicom ja i moje rodzeństwo, Kathy i John, wiedliśmy możliwie normalne życie. Dopiero po latach dowiedzieliśmy się, że troje naszych dziadków, wielu krewnych – ciotki, wujowie i kuzyni – podobnie jak miliony Żydów, stracili życie za sprawą najokrutniejszego spośród dzieł faszyzmu – Holokaustu.

      Gdy w wieku jedenastu lat przybyłam do Stanów Zjednoczonych, moje ambicje ograniczały się do pozostania typową amerykańską nastolatką. Wyzbyłam się europejskiego akcentu, czytałam tony komiksów, na stałe przytuliłam się do tranzystorowego radia i skleiłam z gumą do żucia. Z całej mocy starałam się wtopić w nowy świat. Jednak nawet wtedy nie potrafiłam wyzwolić się z poczucia, że gdzieś daleko mogły właśnie zapadać decyzje skazujące nas na śmierć. Już na początku swojej edukacji w liceum zainicjowałam powstanie koła spraw międzynarodowych. Samozwańczo ogłosiłam się jego przewodniczącą i zajęłam się inspirowaniem koleżanek i kolegów do dyskusji na różne tematy – od titoizmu po koncepcję satjagrahy Gandhiego („Siła zrodzona z Prawdy i Miłości”).

      Rodzice pielęgnowali ideę wolności, jaką oferowało życie w nowej ojczyźnie. Mój ojciec szybko objął stanowisko profesora na Uniwersytecie w Denver, gdzie pisał książki na temat zagrożeń wynikających z rządów tyranii. Wyrażał swoje zaniepokojenie faktem, iż Amerykanie są zbyt przyzwyczajeni do swobody i tak „bardzo, bardzo wolni”, że – jak pisał – mogą nie doceniać wartości demokracji. Gdy założyłam własną rodzinę, mama co roku 4 lipca dzwoniła, by upewnić się, czy jej wnuki śpiewają pieśni patriotyczne i czy na pewno uczestniczyły w paradzie.

      Wielu Amerykanów idealizowało lata po drugiej wojnie światowej; pod błękitnym niebem powszechnej niewinności wszyscy obywatele sławią wielkość Ameryki, głowa rodziny dobrze zarabia, w kuchni połyskuje sprzęt najnowszej generacji, w ogrodzie bawią się wybitnie zdolne dzieci, a przed wszystkimi rysuje się świetlana przyszłość. W istocie w niespokojnym okresie zimnej wojny widmo czającego się gdzieś faszyzmu przyćmiło zagrożenie innego rodzaju. Gdy byłam nastolatką, na skutek regularnie przeprowadzanych testów nuklearnych zdarzało się, że poziom radioaktywnego izotopu Stront 90 w zębach małych dzieci przekraczał naturalny poziom pięćdziesiąt razy. W każdym miasteczku strażnik obrony cywilnej miał za zadanie pilnować budowy schronu przeciwatomowego wyposażonego w odpowiednie zapasy żywności w puszkach oraz odpowiednią liczbę papierosów i zestawów gry Monopol. Dzieciakom w dużych miastach wydawano metalowe zawieszki z imieniem i nazwiskiem dla łatwej identyfikacji w razie najgorszego.

      Jako dorosła kobieta poszłam w ślady ojca i zostałam profesorem. Wśród wielu specjalizacji zajmowałam się również krajami Europy Wschodniej, które jak satelity skazane były na orbitowanie wokół totalitarnego słońca. Ich mieszkańcy stężeli w powszechnym