Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. Отсутствует
jest wyjaśnienie, co rozumie się przez niepełnosprawność w każdej z kolejnych nowelizacji różnych ustaw regulujących czynności wobec grupy osób niepełnosprawnych. Na przykład w Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 1997 r. wyjaśnia się, że: „Niepełnosprawność – oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy” (Dz.U. z 1997 r., Nr 123, poz. 776, art. 2, pkt 10).
T. Majewski, dokonując przeglądu dokumentów organizacji międzynarodowych i literatury poświęconej rehabilitacji, wiele lat temu w celu uporządkowania naszego myślenia o niepełnosprawności, wyróżnił trzy rodzaje definicji osób niepełnosprawnych:
• definicje ogólne osoby niepełnosprawnej,
• definicje dla ściśle określonych celów,
• definicje poszczególnych kategorii osób niepełnosprawnych.
Opierając się na klasyfikacji przyjętej przez WHO, podaje on następującą definicję ogólną:
• osoba niepełnosprawna to ta, u której istotne uszkodzenie i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powoduje utrudnienie, ograniczenie czy uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i wypełniania ról społecznych, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, czynniki społeczne, środowiskowe i kulturowe.
Przykładem definicji do ściśle określonych celów są te opracowane na potrzeby rehabilitacji zawodowej, szkolnictwa czy przyznawania różnych świadczeń. Poniżej podano (dla przykładu) definicję osoby niepełnosprawnej wykorzystywaną do celów rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia:
• osoba niepełnosprawna – oznacza jednostkę, której szanse uzyskania, utrzymania i awansu we właściwym zatrudnieniu są poważnie ograniczone na skutek fizycznej lub psychicznej niepełnosprawności oficjalnie orzeczonej.
Trzeci rodzaj definicji osób niepełnosprawnych odnosi się do poszczególnych kategorii osób niepełnosprawnych. Dla przykładu podano tu najnowszą definicję osoby z niepełnosprawnością umysłową (intelektualną):
• osoba z niepełnosprawnością umysłową to ta, u której obserwuje się specyficzny stan funkcjonowania, charakteryzujący się:
– istotnie niższym od przeciętnej (poniżej dwóch odchyleń standardowych) ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego,
– dwoma lub więcej istotnymi ograniczeniami w funkcjach adaptacyjnych (komunikacja, samoobsługa, umiejętności społeczne, życie domowe, życie w społeczności, kierowanie sobą, zdrowie i bezpieczeństwo, funkcjonowanie akademickie, wypoczynek, praca),
– czasem powstania – okres rozwojowy (do 18. rż.).
Porównanie przytoczonych definicji przekonuje o tym, że nie pozostają one w żadnej sprzeczności ze sobą. Wyraźnie widać, że definicja ogólna za każdym razem zostaje doprecyzowana w definicjach szczegółowych, konstruowanych w różnych celach. Rozumienie i respektowanie tej zasady jest szczególnie ważne dzisiaj, w propozycjach nowych rozwiązań legislacyjnych oraz w konstrukcji różnych regionalnych i lokalnych programów wsparcia grup osób niepełnosprawnych, w których dookreśla się, kto i kiedy będzie nimi objęty.
1.3. SKALA ZJAWISKA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W POLSCE
Ustalenie liczby osób niepełnosprawnych zarówno w przestrzeni międzynarodowej, jak i w Polsce od lat nastręcza wielu trudności. Wiąże się to z jednej strony z różnym definiowaniem zjawiska i niejednolitymi regulacjami prawnymi oraz metodologiami pomiaru, z drugiej zaś z przesunięciem czasowym opracowywania wyników mimo coraz bardziej doskonałych systemów informatycznych zaangażowanych w gromadzenie danych. Informacje podawane poniżej pozwolą więc na ogólną orientację w skali zjawiska niepełnosprawności i nie powinny być traktowane jako najbardziej precyzyjne. Zdecydowanie najdokładniej statystyki te pokazują kolejne czynniki różnicujące grupę osób niepełnosprawnych.
Według raportu WHO z 2011 r. pt. World Report on Disability na świecie żyje około 200 mln osób niepełnosprawnych i zgodnie z przewidywaniami liczba ta będzie rosnąć. Dane z Polski zdecydowano się podawać głównie na podstawie przygotowanego w minionym roku raportu będącego częścią Informacji Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2016 r. na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karty Praw Osób Niepełnosprawnych. W Polsce w 2016 r. mieszkało 3 mln 207 tys. osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej, co stanowi 10,4% ogółu populacji. Symbolicznie większy jest odsetek niepełnosprawnych mężczyzn (50,3%) w porównaniu z odsetkiem kobiet (49,7%). Większość tych osób mieszka w miastach (63,3%), pozostali zaś na wsi (36,7%). Zdecydowanie największą podgrupę wśród niepełnosprawnych w Polsce stanowią osoby po 55. roku życia (69,1%). Wśród ogółu niepełnosprawnych 8% z nich jest zaliczanych do wieku produkcyjnego.
Ważnym kryterium rozróżnienia grupy osób niepełnosprawnych powyżej 16. roku życia jest stopień niepełnosprawności:
• znaczny stopień niepełnosprawności dotyczy 27,6%,
• umiarkowany stopień niepełnosprawności dotyczy 45,2%,
• lekki stopień niepełnosprawności dotyczy 27,2%.
Ciekawy jest też rozkład wykształcenia polskich niepełnosprawnych. Spośród osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej:
• największy odsetek ma wykształcenie zasadnicze zawodowe – 32,1%,
• niewiele mniej jest tych z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym, niepełnym podstawowym – 30,5%,
• osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym to 21,0%,
• a osoby z wykształceniem wyższym to 8,9%,
• trochę mniej natomiast jest osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym – 7,5%.
Zjawiskiem stale wzrastającym jest obecność osób z niepełnosprawnością w gronie studiujących. W roku akademickim 2015/2016 na polskich uczelniach studiowało 26 341 studentów niepełnosprawnych, co stanowiło 1,9% studiujących, z czego 16 131 osób uczyło się na studiach stacjonarnych, a 10 210 osób na studiach niestacjonarnych. Wśród studentów z niepełnosprawnością niesłyszący lub słabosłyszący stanowili 7,2%, studenci niewidomi lub słabowidzący 8,9%, natomiast osoby z dysfunkcją ruchu stanowiły 31,7% (29,5% to chodzący, a 2,2% to niechodzący). Ponad połowę studentów niepełnosprawnych stanowiły z kolei osoby z innymi rodzajami niepełnosprawności (52,2%).
W celu dopełnienia obrazu kreślonego przez dane statystyczne należy dodać, że w polskich szkołach uczy się około 184 tys. uczniów z niepełnosprawnością, a nieco ponad 3% z nich stanowią osoby z niepełnosprawnością umysłową.
1.4. KATEGORIE I STOPNIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Zróżnicowanie grupy osób niepełnosprawnych wynika, podobnie jak w każdej innej grupie, z różnic płci, wieku, stanu, statusu społecznego i ekonomicznego, wykształcenia, zainteresowania pracą. Jest też związane z rodzajem niepełnosprawności, zakresem i stopniem ograniczeń w funkcjonowaniu. Wybierając określone kryterium, można dokonać wielu kategoryzacji grupy osób niepełnosprawnych. Jednym z najczęściej stosowanych jest podział ze względu na rodzaj niepełnosprawności wynikający z zaburzeń określonych funkcji organizmu. Najczęściej mówi się w tym przypadku o trzech podstawowych kategoriach osób niepełnosprawnych:
• osobach z niepełnosprawnością fizyczną, u których występują uszkodzenie,