Filozofia religii. Отсутствует

      Chciałbym zająć się teizmem. Jest to teoretyczne stanowisko wspierające wiarę religijną. Nie stanowi odrębnego wyznania religijnego, tylko używa filozoficznych, teologicznych i naukowych argumentów, by bronić religii przed zarzutami ateistów, agnostyków, rzeczników wąsko rozumianej naukowej interpretacji świata i religijnych sceptyków. Teizm nie szuka wyznawców ani zwolenników, natomiast pragnie wzmocnić ekumenicznymi argumentami wszelką wiarę w Boga.

      Relacja między teizmem i dowolną religią przypomina relację między metaetyką – którą z pewnym powodzeniem uprawiano w połowie poprzedniego wieku – a teoriami etycznymi. Metaetyka miała wspierać wszelką etykę i obiecywała być bezstronna; chciała analizować teorie normatywne z etycznie neutralnego, metodologicznego punktu widzenia. Nie odniosła jednak trwałego sukcesu i chyba nie wymusiła bardziej bezstronnego myślenia w zakresie moralności. Gdy jej badania nie angażowały się po niczyjej stronie, stawała się dość jałowa; gdy zaczynała być ciekawa, szybko okazywało się, że faworyzuje jedne orientacje etyczne kosztem innych. Deontolodzy popierali Kanta, kognitywiści preferowali jakąś wersję utylitaryzmu, emotywiści usprawiedliwiali amoralizm. Można obawiać się (choć nie ma powodu przesądzać z góry, że tak będzie), że podobny los spotka teizm. Nie jest to bowiem czysta filozofia religii traktująca z równą życzliwością postawę wierzących i niewierzących. Teizm angażuje się po stronie religii, w zasadzie dowolnej, choć zwykle chrześcijaństwa. Jest to oczywiście wybór dopuszczalny, ale nie warto argumentować, że jest to wybór bezstronny lub neutralny. Może być jednak ciekawy i chciałbym prześledzić argumenty teistów, odnosząc się do trzech książek: Richarda Swinburne’a Spójność teizmu, Petera Forresta God without the Supernatural. A Defense of Scientific Theism oraz Johna L. Mackiego Cud teizmu. Argumenty za istnieniem i przeciw istnieniu Boga.

      Teizm wchodzi w bliskie związki z nauką, religią, teologią i filozofią. Z każdej z tych dziedzin dokonuje jakichś zapożyczeń. Wybiera je odpowiednio do potrzeb pojawiających się podczas budowania argumentów. W zasadzie przyznaje, że nauka szuka prawdy, a religia walczy o uznanie dla wyróżnionych przez siebie postaci i ich perypetii. Uznaje, że nauka opiera się na obserwacjach lub dedukcyjnych dowodach (i odpowiednio ma wersję empiryczną lub dedukcyjną), a religia opiera się na autorytecie i objawieniu, czyli ewentualne wątpliwości na temat sensu tradycyjnych przekazów rozstrzyga przez odwołanie się do opinii interpretatorów Pisma (takich jak np. Ojcowie Kościoła w przypadku religii chrześcijańskiej). Teizm uznaje też, że cnotami naukowca są dociekliwość, sceptycyzm i krytycyzm, natomiast cnotami wyznawcy religijnego są wiara, posłuszeństwo wobec przyjętej doktryny i ufność okazywana wybranym osobom i ich twierdzeniom. Ten zasadniczy obraz wymaga jednak niuansowania. Teizm nie ma jednej, wyraźnej inspiracji, może być pomysłowy i rozwijany na różne sposoby. Może zdecydować, że teologia jest nauką, lub uznać odwrotnie (niektóre uniwersytety mają wydziały teologiczne, inne świadomie wykluczyły teologię spośród przedmiotów uniwersyteckich). Może powiedzieć, że nauka jest zainteresowana tylko poznaniem prawdy, ale może też dodać, że dąży również do wyodrębnienia grupy twierdzeń, które są pewne (np. w dziedzinie prawa łatwiej ustalić, co jest zobowiązaniem przyjętym w sposób wiążący, niż co jest zobowiązaniem przyjętym faktycznie). Może wspierać teologię quasi-dedukcyjną, opartą na dogmatach, albo może faworyzować teologię całkowicie odrzucającą dogmaty (np. św. Tomasz próbował nadać teologii quasi-dedukcyjny charakter, a teologia wyzwolenia nie ma w ogóle ambicji tworzenia dogmatów). Czasem za wiarygodne przyjmuje to, co napisał św. Tomasz:

      Czasem akceptuje to, co głosi teologia wyzwolenia, która szuka bezpośredniej inspiracji w dyskusjach politycznych i nie zmierza do stworzenia trwałej, usystematyzowanej teorii. Np. Gustavo Gutiérrez jest zdania, że:

      Teizm stara się zatem pogodzić religię z nauką i filozofią, nie korzysta natomiast z jednej, niezmiennej metody. Jest otwarty, tolerancyjny i programowo bezstronny. Stara się nie naruszyć autonomii żadnej z dziedzin, między którymi buduje mosty. Akceptuje naukowy sceptycyzm wobec tezy o istnieniu Boga, bo uznaje, że Bóg, tak jak opisuje go religia, nie był nigdy przedmiotem kontrolowanej intersubiektywnie obserwacji. Wstępnie godzi się z tym, że dla nauki Bóg jest postacią tak enigmatyczną jak yeti, rzekomi przybysze z kosmosu lądujący w UFO lub prehistoryczne organizmy, po których istnieniu nie pozostały żadne materialne ślady. W konsekwencji może zawsze powiedzieć w duchu Poppera, że religie są niefalsyfikowalne, a zatem istnienie Boga to teza nienaukowa. Może też w duchu pozytywizmu stwierdzić, że istnienie Boga jak dotąd nie zostało potwierdzone, zatem aż do odwołania nie może być uznane za prawdę naukową. Jednocześnie teizm nie dopatruje się niekonsekwencji w tym, że naukowcy pracują w swej dziedzinie tak, jakby byli agnostykami,