Błoto słodsze niż miód. Małgorzata Rejmer

      – Bóg, który istnieje i jest wieczny.

      – Ale przecież religia to opium dla ludu! – zawołałem.

      – I myślisz, że wszyscy, którzy żyli przed nami, naprawdę się mylili?

      Thoma wyszedł do drugiego pokoju i wrócił ze starą, pożółkłą Biblią z 1938 roku, jeszcze z czasów króla Zoga. Nie miałem pojęcia, co to jest. A Thoma zaczął mi opowiadać o Adamie i Ewie, o synu marnotrawnym, o miłosiernym Samarytaninie, najpiękniejsze historie, jakie mogłem sobie wyobrazić.

      A potem spojrzał na mnie i uderzył mnie w twarz.

      – Za co?! – zawołałem, łapiąc się za policzek.

      – Żebyś do końca życia zapamiętał, że Bóg istnieje. Żebyś nigdy o tym nie zapomniał!

      Thoma pokazał mi inny świat, inny sposób myślenia. Najbardziej lubiłem, kiedy opowiadał mi, jak wygląda życie w Europie.

      – A wiesz, że kobiety w Europie mają prawo same wybierać sobie partnerów?

      – Nie może być! Przecież to szaleństwo!

      Wprawdzie Hoxha zabronił aranżowania małżeństw w kołysce, co było w Albanii wielusetletnią tradycją, ale na prowincji rodziny ciągle dogadywały się między sobą. Władza przymykała na to oko, bo i tak najważniejsze było, by prawdziwi komuniści poślubiali prawdziwych komunistów.

      – A jednak! – mówił Thoma. – A we Francji i w Niemczech ludzie wybierają swoich prezydentów w wolnych wyborach.

      – Niemożliwe! – wołałem.

      – Owszem!

      I tłumaczył mi, czym naprawdę jest demokracja i że nie ma nic wspólnego z systemem, który panuje w Albanii.

      Po śmierci Hoxhy ludzie znowu zaczęli zapraszać Thomę do swoich domów. Kilka miesięcy później pozwolono mu wreszcie wrócić do rodzinnego Elbasanu. Jego ośmioletnie zesłanie na wsi dobiegło końca.

      Kiedy zobaczyliśmy się znowu w 1992 roku, już po upadku komunizmu, Thoma przytulił mnie do siebie jak syna, a potem jego oczy się zaszkliły.

      – Nie wolno ci nigdy więcej uwierzyć w totalitaryzm! Tyle lat wierzyliśmy w system kanibala… Nigdy więcej! – powiedział i zamachnął się, jakby chciał mnie uderzyć.

      – Nie, nie musisz mi przypominać – zaśmiałem się. – Bóg istnieje, wiem.

      Byliśmy wolni. On, wróg ludu, i ja, zły chłopiec. Odtąd mogliśmy sami sobie pisać biografie, wiedząc, że Bóg istnieje, że raj jest gdzie indziej i że w każdej chwili możemy opuścić Albanię, jeśli nie będzie tu dla nas miejsca.

      Miałabyś dla mnie jakieś książki po angielsku?

      Błoto słodsze niż miód

      Myśmy walczyli o tę ziemię do ostatniej kropli krwi, myśmy ją wydarli z rąk Niemców i Włochów, my ją uprawiamy, nie szczędząc trudu naszych rąk, a ona jest dla nas dobra i rodzi obficie. I porodziła dla nas ziemniaka, a ziemniak jest nie tylko warzywem, ziemniak jest chlebem i posiłkiem! Zjesz ziemniaka i brzuch masz pełen od rana do wieczora, nie ma większego wroga głodu niż on. Wypełnia nas szczęście nie do opisania, kiedy widzimy, jak pod socjalistycznym słońcem Albanii ku chwale narodu wzrastają ziemniaki.

      Niech żyje albańska ziemia, która rodzi ziemniaki!

      …Niech żyje!

      I niech żyje wiecznie Partia!

      …Niech żyje!

      W tym kraju, gdzie błoto jest słodsze niż miód!

      Hojna jest albańska ziemia, podarunkiem każdego Albańczyka dla ziemi niech będzie to, co już mu niepotrzebne. Dlatego na dzisiejszym zebraniu zarządzamy, co następuje: w darze matce ziemi każdy zobowiązany jest odtąd zebrać co rano do wiaderka nieczystość swą codzienną i dostarczyć ją niezwłocznie do punktu zbiorczego. Stamtąd nieczystość zbiorowa zostanie przetransportowana stosownym środkiem transportu…