Post jako praktyka duchowa. Коллектив авторов
któremu Bóg wysłuchuje modlitw i błagań”228. „Posty nie tylko wyjednają u Boga przemianę natury, odwrócenie nieszczęść albo zapomnienie grzechów, lecz także poznanie tajemnic”229.
Nawiązując do trzech młodzieńców przebywających w piecu (Dn 3, 25, LXXX), św. Efrem Syryjczyk snuje spekulacje o sprawianej przez post integracji duchowej człowieka. Szadrak, Meszak i Abed-Nego wyrażają człowieka, który składa się z ducha, duszy i ciała. Kiedy ci trzej trwają w jedności, nie dadzą się pokonać przez żądzę, tak jak ogień w piecu nie pochłonął młodzieńców. Piec obrazuje świat, a ogień – żądze. Tymczasem jako czwarty zostaje posłany Pocieszyciel230. Poszczący człowiek scala się wewnętrznie, na duszy i ciele, zarówno w porządku zewnętrznym, jak i wewnętrznym, w czym wspomaga go dobroć Boża. Efrem nie wyjaśnia, co oznacza porządek wewnętrzny i zewnętrzny. Zdobywając czystość w ciele, miłość w duszy i pokorę w duchu, pełniąc dobre uczynki, zaczyna się w pełni podobać Bogu231.
W refleksji nad postem ojcowie wybiegają naprzód, szukając eschatologicznej perspektywy. Święty Asteriusz stwierdza, że ograniczenie się w pokarmach, które istniało na początku, zniknie na końcu. „Post jest obrazem przyszłego życia, naśladowaniem nieśmiertelności. Tam bowiem nie ma ani napojów, ani rozkoszy podniebienia”232. Zaleca pocieszać się innymi obiecanymi dobrami: „Powtarzaj sam sobie pobożną radę: przykry jest post, ale raj przyjemny”233. Powiada św. Ambroży: „Post przygotowuje także stół mistyczny, o którym Dawid mówi: ‘Przed mym obliczem zastawiłeś stół przeciw tym, którzy mnie gnębią’ (Ps 23 [22], 5)”234. Jego uczeń, św. Augustyn, stwierdza: „Tam bowiem [w niebie] panuje dostatek i wieczne nasycenie. Nie ma żadnego braku tam, gdzie jest pełnia miłości do Boga”235. Jak zauważa św. Efrem, największym pocieszeniem dla poszczących jest to, że wynagrodzi ich Ten, na którego uczcie zasiądą i będą się radować236. Zostaną bowiem zaproszeni na ucztę Oblubieńca237. Pragnienie wspólnoty z Bogiem i pamięć o uczcie w królestwie Bożym ma podtrzymywać na duchu w niedosycie nieodłącznym od życia na tym świecie.
Ojcowie Kościoła nie powiedzieli wszystkiego o poście. Każda epoka ma swoje racje, akcenty i własny język. I współczesna epoka może coś dodać do mądrości ascezy. Z drugiej strony, poddając się szukaniu nowości, może zatracić to, co dotychczas było istotne. Powrót do starożytnych mistrzów, którzy znajdowali się bliżej niż my samych źródeł wiary, pozwala pośród zmienności ludzkiego myślenia zachować to, co jest niezmienne, bo natchnione od Boga.
Wybrana bibliografia
Źródła
Afrahat, Aphraatis Demonstationes I–XXII: Demonstratio Tertia. De Ieiunio, ed. D. I. Parisot, Paris 1894, Patrologia Syriaca, 1, s. 97–136; O poście, tł. A. Uciecha, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 42/1 (2009), s. 85–96.
Al-Ghazâlî (XII w.), Les Secrets du jeûne en islam. La vivification des sciences de la religion; introd., notes et trad. par M. Gloton, Beyrouth 2001.
Ambroży z Mediolanu, De Helia et ieiunio, ed. C. Schenkl, Wien 1897, CSEL 32/2, s. 411–465; O Eliaszu i poście; przeł., wstęp. i koment. opatrzył P. Jędrzejowski, VoxP 18 (1998), z. 34–35, s. 471–500.
Asteriusz z Amazji, Homiliae, tu: XIV (In principium ieiuniorum), [w:] Asterius of Amasea. Homilies I–XIV; text, introd. and notes C. Datema, Lei-den 1970, s. 205–219.
Augustyn z Hippony, De utilitate ieiunii, ed. S. D. Ruegg, Turnhout 1969, CCL 46, s. 231–241; [wcześniej, wyd. rozszerz.:] A Text with a Translation, Introduction and Commentary S. D. Ruegg, Washington 1951.
Bazyli Wielki, De ieiunio: homilia I et II, PG 31, 164–184, 185–197; Homilia I i II o poście, [w:] Św. Bazyli Wielki, Wybór homilij i kazań, tł. T. Sinko, Kraków 1947, s. 155–167, 168–176.
Collectio Canonum Hibernensis, [rozdz.] De ieiunio, [w:] A Study and Edition of the Collectio Canonum Hibernensis, vol. 1, ed. R. Flechner, Oxford 2006, s. 64–77 [maszynopis pracy doktorskiej].
Efrem Syryjski, Des heiligen Ephraem des Syrers Hymnen de ieiunio, ed. E. Beck, Louvain 1964, CSCO 246/247 (Scriptores Syri 106/107) [wyd. syr. i tł. niem.]; Ephraem Syrus, Hymnes sur le jeûne, trad. D. Cerbelaud, Bégrolles-en-Mauges 1997 [tł. franc.].
Ibn ʿArabî (XIII w.), Textes sur le jeûne; trad. et introd. par A. R. Yahyâ (C. A. Gilis), Beyrouth 1996.
Jan Chryzostom, De paenitentia homiliae, PG 49, 277–350 (o poście – homilia 5: De ieiunio et in Ionam prophetam, et Danielem, et tres pueros, et de paenitentia, PG 49, 305–314; O pokucie homilia V [na początek Wielkiego Postu], [w:] Św. Jan Złotousty, Dwadzieścia homilij i mów, Kraków 1947, s. 138–148).
Leon Wielki, Tractatus septem et nonaginta, ed. A. Chavasse, Turnhout 1973, CCL 138, 138A; Mowy; przeł., wstępem i objaśnieniami zaopatrzył ks. bp K. Tomczak, Poznań [i in.] 1957, POK 24.
Marek Eremita, De ieiunio, ed. G. M. de Durand, Paris 2000, SCh 455, s. 158–166; O poście, tł. M. Warzocha i K. Żółtaszek, wstęp K. Żółtaszek, koment. M. Warzocha, VoxP 37 (2017), z. 67, s. 813–823.
Piotr Chryzolog, Collectio sermonum a Felice episcopo parata sermonibus extrauagantibus adiectis, ed. A. Olivar, Turnhout 1975, CCL 24, 24A, 24B [tu: Mowy 7–9 w CCL 24, s. 49–67].
Pseudo-Bazyli Wielki, De ieiunio: homilia III, PG 31, 1508–1509.
Pseudo-Euzebiusz z Aleksandrii, Sermo I. De ieiunio, PG 86, 313–324.
Pseudo-Jan Chryzostom:
De ieiunio et eleemosyna, PG 48, 1059–1062.
In mediam hebdomadam ieiuniorum, PG 59, 701–704.
De ieiunio, sermones 1–7, PG 60, 711–724.
De ieiunio, PG 61, 787–790.
In ingressum sanctorum ieiuniorum, PG 62, 727–728.
De ieiunio, dominica quinta ieiuniorum, PG 62, 731–732.
De ieiunio, PG 62, 731–738.
In principium ieiuniorum, PG 62, 745–748.
De ieiunio, PG 62, 757–760.
De ieiunio, de Davide, PG 62, 759–764.
De iis qui in ieiunio continenter vivunt, PG 64, 15–16.
Rufin z Akwilei, De ieiunio I, II: zwei Predigten über das Fasten nach Basileios von Kaisareia; Ausgabe mit Einleitung, Übersetzung und Anmerkungen von H. Marti, Leiden 1989 [tł. na łac. homilii Bazylego, z adaptacją].
Sewer z Antiochii, Homiliae: 68, PO 8, s. 367–388; 92, PO 25, s. 28–43; 105, PO 25, s. 644–659, ed. R. Graffin/ F. Nau, Paris 1912/1943.
Tertulian, De ieiunio adversus psychicos, ed. A. Reifferscheid, G. Wissowa, Turnhout 1954, CCL 2, s. 1257–1277; O poście przeciw psychikom, tł. E. Stanula, Warszawa 2007, PSP 65, s. 175–196.
Opracowania
Anagnostopulos B. N., Hē nēsteia kata tous pateras tēs Ekklēsias, [w:] Epist. Parousia Hestias Theol. Chalkēs, Athenai 1987, s. 167–186.
Arbesmann
Asteriusz z Amazji,
Tertulian,
Por. Efrem Syryjski,
Por. tamże, App., II 11–12, CSCO 247, s. 28.
Asteriusz z Amazji,
Tamże, XIV 12.
Ambroży z Mediolanu,
Augustyn,
Por. Efrem Syryjski,
Por. tamże, App., I 11, CSCO 247, s. 26.