Fees van die ongenooides. PG du Plessis
en die blydskap was oorweldigend en ineengestrengel. Sy het die nota aanhou lees en gewonder hoekom Miss Pearson eintlik niks oor die klavier sê nie, maar toe sy die pakkie verder oopmaak, was daar twee rooi spiraalkerse in – klavier-kerse.
In die amper dertig jaar wat verbygegaan het, het Gertruida nooit weer van Miss Pearson gehoor nie, en haar opvoeding het haar verhoed om so voorbarig te wees om ’n korrespondensie aan die gang te probeer kry. Sy het die dankie-sê-briefie vir die kerse en die opleiding gepos en verniet op reaksie gewag.
Maar, soveel jare later, en ’n maand voor Joey Drew se aankoms op die plaas, het daar ’n brief van die Seminarie af gekom. Die skryfster van die brief het verskoning aangebied omdat sy noodgedwonge die brief aan Gertruida se nooiensvan moes adresseer, maar haar getroude van was ongelukkig nie aan die Seminarie bekend nie. Miss Pearson, so het die brief verder gelui, het afgetree en besluit om haar laaste jare in Engeland deur te bring. Sy wou die dae wat sy nog oor het, toewy aan die God wat sy so getrou dien. Sy het reeds vertrek, maar het gevra dat haar klavier geskenk word aan Gertruida van Wyk – die beste student wat sy ooit onderrig het. Sy het voor haar vertrek persoonlik toesig gehou oor die verpakking van die instrument. Sal die eertydse mejuffrou Van Wyk asseblief reëlings tref dat die klavier afgehaal of met die trein aangestuur kan word?
Gertruida het Danie vertel van die eer wat haar te beurt geval het, en vooraf vir Dorothea gevra of die klavier met sy rug teen die binnemuur van die eetkamer mag staan, anders raak klaviere maklik uit stem uit. Dorothea het nie beswaar gehad nie en Gertruida het gereël en gewag.
’n Maand later het die stasiemeester laat weet dat daar ’n swaar kas aangekom het vir Gertruida. Sy wou saam stasie toe toe Daantjie en Soldaat gestuur is om die klavier te gaan haal, maar Danie het voet neergesit: dis te onwaardig vir ’n Van Wyk-dame om met die muilwa af te sit stasie toe agter ’n klavier aan. Gertruida sou maar moes wag.
Sy en Magrieta het op die middag toe die muilwa terugverwag is, op die stoep gaan sit en wag. Joey Drew het dit opgemerk en probeer om die stilte wat tussen hom en die familie hang, effens te verbreek. Hy het na die twee toe gegaan en, ná vele verskonings oor sy voorbarigheid, aangebied om, aangesien die jongste dogtertjie, Sussie, kennelik sukkel met Engels, haar bietjie met die taal te help.
Vir Magrieta was dit altyd ’n merkwaardige gesig om haar tant Gertruida te sien verkil. Haar rug het dan – die laaste moontlike aks – nog meer regop getrek, en haar stem was ysig: “Dankie vir die aanbod, meneer Drew,” het Gertruida gesê, “maar ek dink nie ons moet die kind blootstel aan u aksent nie.”
Die glimlag in Magrieta se oë het Joey, soos altyd, laat verwurm, en hy is druipstert daar weg. Hoeveel verder moet jy die snotterigheid van stand dan nóg gaan soek? Hoe ver strék die ding dan oor die wêreld?
Magrieta het die muilwa amper tegemoet gehardloop en Gertruida was al ’n hele ent op pad na die plaashek voor sy besef haar haas pas nie haar waardigheid nie. En die manier waarop die uitgelate Magrieta op die wa spring en sommer voor die hele plaas aan Daantjie gaan hang, was nie vanpas nie. Heeltemal nie vanpas nie.
“Hy’s in een stuk, tante Gertruida!” het Daantjie in haar rigting geroep met die verbygaan. “Maar swaar is hy wragtag swaar!”
Dis wat Miss Pearson altyd gesê het. Hoe swaarder ’n klavier is, al is dit maar ’n regop-model en nie ’n vleuel nie, hoe dikker is die gietyster-rug agter die snare en hoe beter hou hy stem. Gertruida het daardie veraf woorde só goed onthou dat sy hulle amper weer kon hoor.
“Ons het hulp nodig met dié blok lood,” het Daantjie by die voorhekkie gesê en Sussie gestuur om die Minter-mans te gaan roep.
Die Minters het ’n goeie half-myl van die Van Wyk-opstal af in ’n platdakhuisie gewoon. Jakop Minter was ’n bywoner. Hy het amper tien jaar vroeër met sy gesin op die plaas opgedaag, genade gevind, en gebly.
Jakop was ’n groot man met ’n ruigheid in sy ooghare, snor en weerbarstige baard waarin die grys, soos in dié van sy landheer, reeds geskimmel het. Die jare van bywonerskap en die nederige onderdanigheid wat dit vereis, het ’n hebbelikheid in Jakop Minter se oë gesit: hy het niemand meer in die oë gekyk nie, nie eens sy eie vrou en kinders nie. Met wie hy ook al praat, sy blik het stip gerig gebly op die linkerbors en -oksel van sy gespreksgenoot. Jakop het nooit opgekyk na die gesig of oë nie. Mense met wie hy praat, het kort-kort gevoel of daar nie dalk iets verkeerds aan hulle klere is en of daar nie dalk ’n gogga oor hulle linkerbors loop nie. Vroue wat met Jakop praat, het soms gesteurd weggedraai van wat hulle dink voorbarige en vuige bewondering was. Jong dogters het gebloos.
Jakop se enigste seun, Petrus Minter, was twintig, lank, lenig en gladgeskeer. Hy wou nie wees soos sy pa nie. Hy het geweet dat mense agteraf spot oor sy pa niemand in die oog kan kyk nie, en sy pa se manier van praat namaak en daaroor lag. Want Jakop Minter het met ’n donderende stem gepraat en omtrent nooit meer as een woord op ’n slag gebulder nie. Dit was asof ’n woord eers in hom opdam voordat dit kliphard uit sy mond breek. Petrus Minter het gesweer dat hy mense in die oog sal kyk en dat hy met ’n sagte, presiese stem in volsinne sal praat. Die mense, soos Daantjie van Wyk, wat gedink het dis ’n soort vermetelheid of voorbarigheid, moes maar so dink. Hy sou nie sy pa se onderdanigheid aanleer nie. Hy sou nie, al vrek hy.
Gertruida was lastig-besorgd met die aflaai van haar klavier. Want swaar was hy. Bo-op die muilwa het Daantjie, Soldaat, Greeff en Petrus Minter die krat tot by die randjie van die muilwa se agterste buikplanke geskuif. Onder het Jakop Minter gewag om te hou tot iemand kon afspring om te help. Maar toe die krat begin oorkantel, het die muile die skuifgeluid gehoor en vorentoe begin beweeg. Jakop Minter het voortgesteier met sy swaar hande onder die krat wat al meer begin oorhel het. Gertruida het gebewe van vrees en desperaat probeer om Jakop te help: “Moet hom nie laat val nie. ’Seblief, Here, moenie laat hy val nie!”
“Kom weg daar, Tante! Hy sal Tante doodval!” het Daantjie geskree en toe gesien dat Joey Drew net daar rondstaan.
“Stop die muile, magtag, Engelsman, is jou gat lam?” het hy vir Joey geskree.
Maar dit was Nellie wat die muile voorgevat en tot staan gebring het.
Soldaat het afgespring en onder begin help.
“Net stadig, asseblief. Net stadig, dis ’n instrument.”
“Ons weet dis ’n instrument, tant Gertruida! Staan tog net uit die pad uit dat ons die ding kan afkry.”
Die laaste drie duim het die krat gegly en Soldaat se toon die grond in geboor.
“Hy’s op my toon, baas Daantjie!”
“Kan jy nie jou donnerse toon uit die pad hou nie!” Daantjie se lont was nou al kort.
“Moenie so vloek nie, Daantjie!” het Gertruida gemaan.
Daantjie het weggestaan van die toon en die klavier af: “Loop staan dáár, Tante, of kom laai die ding self af!”
“My toon, baas Daantjie!”
“Dit sal jou leer om jou goeters onder goed uit te hou,” was al wat Daantjie vir Soldaat gesê het toe hulle die krat van die toon af lig. Die bloed van binne was klaar besig om die punt van Soldaat se velskoen te verdonker.
Hulle het die klavier afgelaai gekry en met rou-rieme onder hom deur na die stoep toe gedra. Daar het hulle die krat om hom weggebreek.
Miss Pearson se verpakking was oordadig en noukeurig. Net onder die planke was daar regte komberse, dan ’n dik katoen-opstopsel teen die stampe en stote, en teen die blink oppervlakte van die klavier self, groen vilt.
“Hierdie ding is so toegewoel van die wolle dat ons hom maar van die wa kon afgesmyt het,” het Daantjie gesê.
Gertruida het self tussen alles rondgesoek vir ’n brief of ’n nota van Miss Pearson af, maar daar was nie een nie, ook nie tussen die pakke bladmusiek wat apart verpak was nie.
Terwyl die vernedering voor die versoek uit sy bolip sweet, het Petrus Minter Gertruida gevra of hy dalk die planke en spykers kan kry om vir hom ’n bed te maak … en van die opstopsels vir ’n matras. Gertruida het dit vir hom gegee