Fees van die ongenooides. PG du Plessis
het haar nege maande presies uitgedien en ’n welgeskape bondeltjie mens het opgedaag. En op daardie seer en wonderlike oomblik het Martie met baie trane belowe dat sy die kind vir die Here sal grootmaak en haar elke stukkie liefde sal laat toekom waartoe ’n moederhart in staat is. Martie se ysere wil en haar presiese opvattings oor wat reg en van Bo, of verkeerd, en dus van die Duiwel was, het haar sonder twyfel of afwyking by die letter van haar morele alfabet laat hou.
Wynand en Martie het, klaar aangetrek, op die oggend van die Saterdag opgedaag, maar Joey Drew het gesê hulle moet wag dat dit middag word, want dan is die lig voor die huis op sy beste. Twaalfuur se kant het hy hulle reggeskuif na lengte, breedte en geslag, maar die familie wou hulle verbande anders lê en het elkeen na sy of haar geskikte familieplek geplaas. Toe het Joey onder die swart doek ingebuk, reggeskuif wie reggeskuif moes word, hulle tot bewegingloosheid gemaan, die knip van oë verbied, en gesê: “… hold it, hold it, ho-o-o-ld …” terwyl hulle met streng, droë oë strak na die kamera kyk.
Dit was die laaste foto waarop hulle almal saam was – die enigste een waarin al die Van Wyks, die lewendes en die dodes, swaar geraam en met ’n sterk koperdraad aan die prentelys gehang, na verbygangers sou staar soos hulle na die skeel Engelsmannetjie se kamera gestaar het.
Met die foto geneem, het die familie teen die stoeptrappies begin opbeweeg na die voordeur toe om in te gaan vir die middagmaal. Dorothea het hulle eerste gesien: “Ag nee, nie nog dit ook nie!”
Want met die paadjie na die huis toe het die hele Minter-familie, oorwegend groen soos ’n Ierse fees, aangestap gekom. Die Van Wyk-familie het omgekyk en dit was Martie wat eerste gegiggel het. Die Minters het byna in enkel gelid aangestap gekom. Voor het Jakop geloop, dan sy vrou, Sannie, en daarna die dogtertjies. Net Fienatjie het agter langs Petrus geloop. Die familie, uitgedos in wat ter hand was, het selfs van ’n afstand af skoner gelyk as gewoonlik, maar dit was die groen vilt waarin die klavier toegedraai was wat die aandag getrek het. Sannie Minter het die materiaal wat haar toegeval het, ten beste gebruik, en sy en haar dogters het nie net elkeen ’n soort groen manteltjie aangehad nie, maar ook groen kappies gedra.
“Ek het hulle nou al hoeveel keer gesê hulle moet ons uitlos as ons mense het, maar hulle het elke keer ’n verskoning. Gaan in, hulle weet hulle moet agterdeur toe.”
“Hulle wil seker ’n foto laat neem, kyk hoe uitgevat is hulle,” het Daantjie gejil.
“En jou pa sal weer daarvoor moet betaal …”
Danie het geglimlag oor sy vrou se ontsteltenis: “Sy sal darem seker eers weer haar vyf hoenders aanbied.”
Maar terwyl die ander oupa Daniël deur die voordeur help, het Dorothea vir Danie eenkant getrek: “Jy wil my nie glo nie, my man, kyk self!”
Almal se aandag was by die ou man, behalwe Nellie s’n. Sy het in die rigting van die Minters bly kyk en daar kon geen vergissing wees dat dit na Petrus was na wie sy gestaar het nie, want haar jong tepels het styf teen haar rok gedruk.
“Vandag! Jy stop dit vandag, anders gaan ons nog lang trane huil.”
Danie het geweet dat hy sal moet intree, al het hy gehou van die seun wat so duidelik anders as sy pa wou wees. Danie het Daantjie op die skouer getik: “Sê vir Petrus ek wil agter by die stal met hom praat.”
Voor die twee ingaan, het Martie vir Gertruida gefluister: “Het Fienatjie al iets oor die oorlog gedroom?”
“Nie wat ek gehoor het nie.”
Dorothea het die bo-deur van die kombuis oopgemaak voor die Minters kon klop.
Jakop het sy enkele woord aan sy familie gebulder: “Maniere!”
Die familie het eendragtig gegroet en Dorothea het met verligting opgemerk dat Petrus nie meer by hulle is nie, want sy was bewus daarvan dat Nellie by haar probeer verbyloer.
“Ja?” Haar vraag was meer bevel as versoek.
Jakop het nader gestaan en vir haar linkerbors gesê: “Portret.”
Dorothea het Sannie se aanbod van die hoenders van die hand gewys en vir Jakop gesê Danie sal vir die foto betaal, maar hulle moet dit by hulle eie huis laat neem, sy sal die fotograaf stuur.
’n Enkele woord van Jakop het hulle laat omdraai en huis toe gaan. Dorothea het Joey Drew agterna gestuur.
Op daardie foto sou Petrus Minter nie wees nie. Hy het eers baie laat daardie nag huis toe gekom.
Want by die stal het Danie vir Petrus aangesê om weg te bly van sy dogter af of die plaas te verlaat. Petrus het toe al lankal opgemerk dat Nellie hom dikwels opsoek waar hy werk en dan bietjie gesels, maar hy het die gevoelens onderdruk wat by hom wou-wou opkom. Hy’t geweet hy’s ’n Minter en Nellie is ’n Van Wyk.
Hy’t ontken dat daar ’n verhouding is en Danie het dit aanvaar, maar Daantjie het gedink sy pa is te sag met die bywoner.
“Dink jy ons is blind, Minter?” het hy begin beskuldig. “Dink jy ons kan nie sien hoe jy altyd probeer om na-aan haar te kom nie? Wat van gister? … toe jy ure met haar by die krip gestaan en praat het? Wat dáárvan?”
Petrus het hom rustig in sy oë gekyk en sag en kalm gepraat: “Ek kan haar nie wegjaag nie en dit was nie ure nie, sy’t my kom vra om haar te help met die waenhuis se deur. Dis al.”
“En jy’s saam met haar die waenhuis in, nè!”
“Jy’s mal, Daantjie van Wyk,” het Petrus in sy sagte stemtoon gesê, omgedraai en weggeloop.
“Wie’s mal, Minter? Kom hier!”
Maar Petrus het aangeloop. Danie het gesien dinge begin handuit ruk.
“Moenie dinge te ver laat gaan nie, Daantjie, ou seun. Laat my maar met hom praat.” En vir Petrus het hy hard, sodat die jong man hom kan hoor, agterna gepraat: “Oom Wynand het die goewermentsmausers saamgebring, Petrus! Jy moet jou en jou pa se gewere kom haal.”
Petrus het aanhou loop.
“My pa praat met jou, Minter!” het Daantjie agter hom aan geskree.
Petrus Minter het omgedraai en teruggestap. Eers toe hy binne die hoorafstand van ’n sagte stem was, het hy gepraat: “Ek sal die gewere kom haal as oom Danie sê ek moet.” Hy het weer in sy spore omgedraai en begin om weg te loop. Daantjie se irritasie met die bywoner se beheersdheid het uit hom gebars: “Maar jy los my suster uit, gehoor? Jy’s ’n bywoner en ’n Minter! Op hierdie plaas onthou jy dit!”
Danie kon nie sy jammerte vir die jong man uit sy stem hou toe hy weer sy aandag probeer trek nie.
“Petrus … ?” het hy gesê, want hy het geweet dat dit nie maklik moet wees om te hoor jy is nie goed genoeg nie.
“Is jy doof, Minter?” het Daantjie geskel. “Kan jy nie hoor my pa praat met jou nie? Is jy doof?”
Petrus het vir die laaste keer omgedraai en teruggestap tot waar sy sagte stem sou hoorbaar wees. Hy het tot stilstand gekom en Daantjie en Danie om die beurt vol in die oog gekyk voordat hy, gelykweg en oënskynlik sonder enige bitterheid, amper soos in ’n terloopse mededeling, vir hulle sê: “Ek kan hoor dat ek goed genoeg is om te skiet. Dis al wat ek hoor.”
Hy het die veld in geloop, nie in die rigting van die huise of die buitegeboue nie. Daantjie sou nie sy woede, sy vernedering, of die trane wat in sy oë brand, sien nie. As die oorlog waarvan Fienatjie begin droom en waarvan sy net vir hom vertel het, net wil kom, as hy net vir Daantjie van Wyk ’n slag alleen kan kry, as hy net die kans kan kry om iets te dóén wat nie sy pa-hulle dieper die ontreddering sou insleep nie.
Danie het Daantjie stilgemaak en hulle het saam huis toe geloop. Hy het nie gehou van wat hy pas moes doen nie, maar oor die noodsaak van die saak het hy nie getwyfel nie.
Oorlog was ’n gerug – ’n opgeefsel vol verwronge en waterige beelde êrens voor in die pad. ’n Moontlikheid in die toekoms. Maar in die Van Wyks en Minters se daaglikse bedrywighede was almal se gedagtes nog gedrenk in meer realistiese