God? Gesprekke oor die oorsprong en uiteinde van alles. George Claassen
) tussen wetenskap en religie geformuleer. Hy noem dit die Beginsel van NOMA – Nie-oorvleuelende Magisteria. Gould beklemtoon dat die verhouding gekenmerk moet word deur “intense dialogue between the two distinct subjects, each covering a central facet of human existence . . . I do not see how science and religion could be unified, or even synthesized, under any common scheme of explanation or analysis; but I also do not understand why the two enterprises should experience any conflict . . . Science tries to document the factual character of the natural world, and to develop theories that coordinate and explain these facts.”
Daarteenoor staan religie: “Religion, on the other hand, operates in the equally important, but utterly different, realm of human purposes, meanings and values – subjects that the factual domain of science might illuminate, but can never resolve. Similarly, while scientists must operate with ethical principles, some specific to their practice, the validity of these principles can never been inferred from the factual discoveries of science.”[8]
3. Richard Dawkins se model van onversoenbaarheid tussen wetenskap en geloof.
Volgens Dawkins is aansprake dat wetenskap en godsdiens versoenbaar is, “oneerlik”. Dit strand op die “undeniable fact that religions still make claims about the world which, on analysis, turn out to be scientific claims . . . they make wanton use of miracle stories, which are blatant intrusions into scientific territory. The Virgin Birth, the Resurrection, the Raising of Lazarus, the manifestations of Mary and the Saints around the Catholic world, even the Old Testament miracles, all are freely used for religious propaganda, and very effective they are with an audience of unsophisticates and children.”
Dawkins glo elkeen van bogenoemde “wonderwerke” maak inderdaad aanspraak op wetenskaplikheid, “a violation of the normal running of the natural world”. Om in wonderwerke te glo, is om die wette van die natuur omver te gooi terwyl dit die een wat glo onmiddellik in die veld van die wetenskap plaas. As teoloë eerlik wil wees, moet hulle ’n keuse uitoefen, skryf Dawkins. “You can claim your own magisterium, separate from science’s, but still deserving of respect. But in that case you have to renounce miracles.”[9]
Dawkins word veral in dié siening gesteun deur die wetenskapsfilosoof Daniel Dennett (Breaking the Spell – Religion as a Natural Phenomenon), die neurowetenskaplike Sam Harris (The End of Faith) en die joernalis en kommentator Christopher Hitchens (God Is Not Great – How Religion Poisons Everything).
Vandag laat die invloed van wetenskaplike bevindings en die al groter wordende eiland van kennis die oseaan van onkunde onder die invloed van religieuse aansprake toenemend krimp, om Thomas Henry Huxley, die negentiende-eeuse Britse bioloog, te parafraseer. In Suid-Afrika toon ’n vergelyking tussen die sensusstatistiek van 1996 en 2001 hoe die watervlak van hierdie oseaan besig is om te sak: in 1996 het 11,7% (4 638 897) Suid-Afrikaners aangedui hulle het geen godsdiens nie; in 2001 het dit gestyg tot 15,1% (6 767 165).[10]
Ondanks die feit dat die VSA gewoonlik as ’n hoogs religieuse land beskou word, glo ongeveer een uit elke ses Amerikaners (16,1%) nie meer in ’n godheid wat hul lewe beheer nie – 59% daarvan mans en 41% vroue. Die syfer vir ongelowiges is meer as twee keer hoër as wat dit in die vroeë 1990’s was: “By some key measures, Americans ages 18 to 29 are considerably less religious than older Americans. Fewer young adults belong to any particular faith than older people do today. They also are less likely to be affiliated than their parents’ and grandparents’ generations were when they were young. Fully one-in-four members of the Millennial generation – so called because they were born after 1980 and began to come of age around the year 2000 – are unaffiliated with any particular faith. Indeed, Millennials are significantly more unaffiliated than members of Generation X were at a comparable point in their life cycle (20% in the late 1990s) and twice as unaffiliated as Baby Boomers were as young adults (13% in the late 1970s). Young adults also attend religious services less often than older Americans today. And compared with their elders today, fewer young people say that religion is very important in their lives.”[11]
Die groeiende tendens, veral onder die jeug, om nie meer waarde aan religie te heg nie, word geïllustreer deur ’n berig van Reuters waarin vermeld word dat Switserland se kiesers die eerste keer in Oktober 2011 die keuse sou hê om vir ’n party te stem wat vrye denke onder een sambreel plaas. “We decided we had to stand up and tell our politicians that it’s time they recognised that there are a lot of non-religious people in their electorate,” het die 42-jarige Andreas Kyriacou, leier van die Vrydenkersparty, aan Reuters gesê. “We, and probably a lot of Swiss people who have never thought about humanism or atheism, are tired of the influence the churches and religion still exert in this country.”[12]
Die kindermolestering-skandaal wat die Katolieke Kerk toenemend die afgelope dekade teister, het dié tendens van afvalligheid en onthutsing met religieuse instellings versnel. Volgens navorsing deur die Pew Forum on Religion & Public Life in die VSA, “compared with their elders today, young people are much less likely to affiliate with any religious tradition or to identify themselves as part of a Christian denomination. Fully one-in-four adults under age 30 (25%) are unaffiliated, describing their religion as ‘atheist,’ ‘agnostic’ or ‘nothing in particular’. This compares with less than one-fifth of people in their 30s (19%), 15% of those in their 40s, 14% of those in their 50s and 10% or less among those 60 and older.”[13]
Dié syfers toon ’n toenemende dagbreekervaring by al hoe meer mense wat tot die besef kom dat daar geen enkele rede is om vandag nog te glo of te moet glo dat een of ander godheid ons lewe skep, beheer en finaal beëindig nie. Daarvoor het die wetenskap sedert Copernicus en Galileo in die vyftiende en sestiende eeu, Darwin in die negentiende eeu en moderne bevindings – veral dié van die moderne genetika, evolusionêre biologie, argeologie, palaeontologie, fisika en chemie – vandag te verdoemend die verhale wat in die Bybel, die Koran, die Bhagavad Gita en ander heilige boeke voorkom, blootgestel aan die soeklig van rasionele denke gegrond op waarneming en bewyse.
Op die vraag of geloof en rede inderdaad versoenbaar is, is daar verskillende standpunte. In die lig van die oorweldigende bewyse wat die wetenskap byvoorbeeld oor evolusie, die Aarde se ouderdom en ander Bybel-weersprekende feite gebring het en steeds bevind, aanvaar heelwat gelowiges vandag evolusie as ’n meganisme van God om lewe op Aarde te skep en te laat ontwikkel. Soveel gelowiges is egter tevrede om glad nie te vra na bewyse wanneer dit kom by God se bestaan nie.
In 2006 het die Suid-Afrikaans gebore en getoë Britse wetenskaplike Lewis Wolpert in sy briljante boek, Six Impossible Things Before Breakfast – The Evolutionary Origins of Belief, Lewis Carroll se Through the Looking-Glass nadergetrek om Alice se blootstelling aan die irrasionele denke van die Wit Koningin te illustreer. Alice vind dit moeilik om in onmoontlike dinge te glo (“one can’t believe impossible things”), al vermaan die Wit Koningin haar om net diep asem te haal en haar oë toe te maak.
Maar die Wit Koningin laat haar nie van stryk bring nie. “I daresay, you haven’t had much practice . . . When I was your age, I always did it for half-an-hour a day. Why, sometimes I’ve believed as many as six impossible things before breakfast,” vertel sy aan Alice.[14]
Een van die mees onverklaarbare verskynsels van die moderne mens se denke is die verbete en vasklouende karakteristiek om, ondanks oorweldigende bewyse tot die teendeel, steeds te bly glo in gode, God of een of ander Spirituele Hoër Orde. Om dit te verklaar, het een van die insiggewendste en interessantste studierigtings die afgelope twee dekades ontwikkel – die moderne neurowetenskap se soeke na ’n verklaring vir geloof in ’n godheid, ook binne antropologiese verband.
Waarom glo so ’n groot deel van die Aarde se bevolking – en so ’n substansiële deel van die Afrikaanssprekendes wat hier op die moederkontinent van die mens se ontstaan woon – steeds dat hul lewens deur God beheer word? In sommige wetenskaplike kringe is dit in ’n stadium aan ’n god-geen wat dan deel van sommige mense se genetiese samestelling sou uitmaak, toegeskryf. Toe die New Yorkse genetikus Dean Hamer eerste met hierdie gedagte van ’n god-geen na vore gekom het, het die media op groot skaal daaroor berig.
Hamer probeer kwantifiseerbare verklarings vir die oorsprong van godsdienstigheid in mense soek deur geloof en spiritualiteit psigometries te ontleed en te kyk na ’n studie van die brein deur middel van neuropsigologie. Hy