Huise van klei. Ena Murray
Elise – Hoop dit gaan goed met jou. Hier vroetel dit ook nog, dankie.
Elise skud die kop, moet glimlag. Vandaar die bynaam. Haar antwoord op die navraag hoe dit gaan, is altyd klokslag: “Nee, dit vroetel darem nog, dankie.”
Dan frons sy. Dis nie die gewone verslag oor Paradys en sy mense nie. Dis ’n kort en bondige briefie.
Kind, ek skryf vir jou, al weet ek jou pa sal baie ontevrede wees as hy dit moet weet. Maar ek voel jy moet weet. Jou pa is baie agteruit, Elise. Hy is ’n siek man. Hart en maag. Jy moet huis toe kom en hom kom versorg. Ek doen my bes vir hom, maar ek kan nie oral gelyk wees nie. En Jan is koppig. Wil nie na my luister nie. Jy moet regtig maar kom, Elisie. Spyt kom te laat, my kind. Om by ’n oop graf te staan en huil, help ook nie.
Liefdegroetnis.
Elise laat die brief sak. Teruggaan Paradys toe …? Maar Pa is siek. Sy het nie geweet nie. Hy sê altyd dit gaan goed. Het dit vir haar weggesteek. Maar vir ’n onbepaalde tyd op Paradys gaan bly … met Helgard en sy mooi vrou ’n klipgooi van die Vermaaks se huis af … Ta’ Vroeteltjie het in ’n vorige brief vertel van die “marmerpaleis” van Helgard wat nou klaar is en so ’n paar honderd meter vanaf die groothuis staan waar sy pa nog steeds bly met ta’ Vroeteltjie en oom Klappies in die “anneks”, soos sy graag na die woonstelletjie aan die huis verwys. En tussen die twee huise staan Jan Vermaak s’n, waar hy nog al die jare as bestuurder woon.
In die sewe jaar wat verby is, was sy nog net drie keer weer op Paradys en dan ook net vir ’n naweek – nadat sy eers honderd persent seker gemaak het via ta’ Vroeteltjie dat Helgard en sy vrou en ook oom Nols nie daardie naweek tuis sou wees nie. Dit het haar gehinder dat sy haar pa so afskeep, maar sy het ook geweet dis verstandiger om nie weer die ander mense van Paradys van aangesig tot aangesig te sien nie. Sy het die skuldgevoel getroos met weeklikse briewe en periodieke telefoonoproepe, maar nou is dit nie meer genoeg nie. Ta’ Vroeteltjie sê Pa is siek, baie agteruit … en hy het sy dogter nodig.
Maar alles in haar skram weg van die idee om vir ’n onbepaalde tyd op Paradys te wees. Sy is besig met haar tesis. Dis baie moeilik om nou weg te gaan. Daar is Rita en die gesprek van vanaand wat sy graag vinnig sal wil opvolg, want sy wil haar só graag help … Daar is so baie ander redes wat sy kan opnoem wat dit nie nou moontlik maak om onbepaald hier weg te gaan nie, maar ta’ Vroeteltjie se laaste sin bly steek: Om oor ’n oop graf te staan en huil, help nie. Sekerlik het sy genoeg selfverwyt om te dra sonder om daaraan toe te voeg. Dus …
Maar dis met groot en donker bedenkinge in die hart dat sy haar twee liewe vriende die volgende dag verwittig van die nuwe verwikkelinge. Sy lees haar eie hart se kommer in Elske se oë, maar nie een praat daaroor nie. Dis beter ongesê gelaat.
Dis egter Vegter wat hardop verraai dat hy deernis het vir die swaarmoedige hart wat vir hulle tot siens sê: “Jy gaan nie alleen Paradys toe nie, Elise. Dit weet jy tog.” Sy knik. Ja, maar die vorige keer het sy ook geglo Iemand anders gaan saam met haar … en sy het in trane, skande en skaamte van Paradys af weggesluip.
Dis of Vegter haar gedagtes lees, want hy vervolg: “Niks gebeur sommer maar nie, Elise. Miskien het dit nodig geword dat jy eers weer moet teruggaan Paradys toe. Jou pa se siekte is deel van ’n plan wat nou vir jou verkeerd mag lyk, maar net omdat jy nie die hele plan sien nie. Hou net daaraan vas. En as jy hulp nodig het, moenie huiwer om ons te bel nie. Ons gebede gaan vanselfsprekend saam met jou.”
Toe sy laat daardie namiddag deur die indrukwekkende gewelfde ingang van Paradys ry waar die naam in sierletters aangebring is, sluit sy ’n oomblik haar oë. Bid vir my, my vriende. Bid baie hard vir my. Ek sal julle gebede nodig hê …
Toe sy haar oë oopmaak, moet sy vinnig rem trap, want voor haar in die rylaan staan ’n man. Sy herken hom onmiddellik.
2
Sy staar na hom deur die voorruit en hy kyk verbaas terug. Dan is hy by die venster.
“Elise! Dis ’n verrassing!”
Sy kyk stip na die rylaan voor haar, weet dat haar stem gespanne, bot klink, maar kan dit nie verhelp nie: “Ek het kom kyk hoe gaan dit met my pa … as ek mag. Ek verstaan hy is nie so gesond nie.”
“Nee, hy is nie.” Sy is intens bewus van die blik wat oor haar dwaal terwyl hy sê: “En natuurlik mag jy hom besoek. Dis eintlik hoog tyd, sou ek sê. Niemand het jou Paradys verbied nie.” Stilte. Sy sluk. Niemand nie? “Elise …”
“Jy moet my verskoon, Helgard. Dit was ’n lang ent pad en ek is ’n bietjie moeg.”
“Natuurlik.” Hy staan terug, sy oë vernou, sy stem ook nou effens stug. “Ons sien mekaar weer later.” Haar oë flits terug na syne. Onkeerbaar spoel herinneringe oor hulle heen.
Dit was destyds vir die hele gemeenskap duidelik dat die jong Helgard Retief van Paradys heeltemal beenaf was op die dogter van hulle bestuurder wat skielik uit die niet haar verskyning op Paradys gemaak het.
Min het juis geweet of onthou dat Jan Vermaak ’n dogter het. Aangesien daar in al die jare nooit taal of tyding van haar was nie, het selfs die Retiefs byna al van haar vergeet. En toe op ’n dag ry dié mooi meisiekind Paradys se rylaan af, op soek na haar pa.
Almal het aanvaar dat sy destyds, ná haar ouers se egskeiding, saam met haar ma weg is en alle bande met Jan Vermaak verbreek het. Nou, ná haar ma se dood, het sy na haar pa kom soek. Dit is die verduideliking wat gegee en geglo is. Maar net pa en dogter het geweet dat dit alles ’n halwe waarheid is. Haar ma se dood het niks met haar verskyning op Paradys te doen gehad nie. Dié feit sou net tussen pa en dogter bly.
Noodwendig het die onskuldige, maar gevreesde vrae gekom: Wat het sy al die jare gedoen? Sy is ’n tikster, het die onnadenkende antwoord gekom. Maar toe die groot patriarg van Paradys haar wil inspan om vir hom sakebriewe te tik, is dit duidelik dat sy nie ’n opgeleide tikster is nie en kwalik met tikwerk haar brood die afgelope jare kon verdien het. Toe moet die volgende leuen bedink word: Nie juis spesifiek tikster nie, sommer net gewone kantoorwerk. Blindverliefde Helgard het alles wat aan hom vertel is, vir soetkoek opgeëet, maar nie sy pa nie. Nols Retief was nie verlief nie, en hy was ’n man wat ’n wakende oog oor die toekoms van sy seun moes hou. Die vrou wat eendag met Helgard trou, moet immers die Retiefs en Paradys waardig wees. Sy sal dié vrou van die distrik wees.
Sonder om regtig al agterdogtig te wees, het hy toe die “kantoorwerkster” gevra om ’n slag vir hom sy dokumente te sorteer en te liasseer, want dit wou lyk asof Jan Vermaak se eens verlore dogter vir goed terug is. Dan kan sy net so goed ingespan word ook, het hy geredeneer. Op Paradys werk ’n ieder en elk, want ’n spogplaas kom nie vanself tot stand nie. Maar toe wil dit blyk dat die kantoordame van liassering ook nie veel weet nie. Iets het aan Nols Retief begin knaag.
Subtiel het hy doelgerigte vrae afsonderlik aan Elise en haar pa gestel en die antwoorde het nie altyd ooreengestem nie. Êrens was daar ’n fout, nie dat hy kon dink wat dit was nie. Op die oog af was Elise Vermaak werklik ’n innemende, goeie meisie. Teen haar gedrag kon hy niks inbring nie. Maar iets was nie pluis nie – en Elise het besef dat Nols Retief agterdogtig geword het.
Die leuens wat noodwendig aan die begin vertel is, het haar bitter teen die bors gestuit, maar, soos haar pa uitgewys het, sy kon kwalik pront met die waarheid vorendag kom. In ’n klein gemeenskap soos Kwaggasbult s’n en op die werf van dié boer van die distrik sal so iets nie geduld word nie.
“Pa, ons is al ’n paar keer uitgevang. Nols Retief is agterdogtig. Ek sien ook nie meer kans vir verdere leuens nie. Ek kan nie vir die res van my lewe ’n leuen leef nie.” Sy het die kommer en die hartseer in sy oë en in die kepe om sy mond gelees en haar hart het gepyn. “Ek is jammer, Pa. Ek is so jammer oor alles, Pa. God weet ek is. Maar ek moes nooit hierheen gekom het nie.”
Hy het eers net sy kop geskud met verdriet diep in sy ouerhart. Hy het nie geweet wat die seerste was nie: die oomblik toe hy moes hoor sy dogter, sy enigste kind, was die afgelope jare ’n hawemeisie in Kaapstad … of nou dat hy die skuld, skaamte en berou in haar stem en oë lees en weet hy is magteloos om die