Margie van die seminary en ander verhale. Winnie Rust
ná die Boereoorlog verloor het en stede toe getrek het en daar mynwerkers en spoorwerkers geword het. Die Afrikaners se siel sit in die grond, you know what I mean.
Dit was ook die jaar waarin vroue die stemreg gekry het. Party mense het gemeen die vote is vir vroue gegee om die Nasionale Party sterker te maak. Mense het baie gepraat oor vroueregte, women’s rights.
In dié dae, dit was hier teen 1925 rond, kon kinders vir die eerste keer in hulle huistaal skoolgaan. CP en Theo is baie bly daaroor; hulle sê Afrikaans lewe al lank in mense se harte, die kinders kan nie in ’n ander taal propertjies leer nie. Dis toe die eerste keer dat ek daarvan hoor; ek het altyd gedink mens moet in Engels opgevoed word, to be proper is to be English.
Vir my was al hierdie dinge nie so belangrik nie. Dit was vir my lekker op Stellenbosch, weg van die droogte af. Nancy en Annie was baie meer op hoogte van die politiek as ek.
Met die uitnodiging van Theo om te gaan koffie drink sê ek toe vir Annie: Gaan jy maar, ek is nie lus nie. Maar sy sê nee, Theo het na jou gevra. Hy’t gesê jy moet kom.
Ons drink koffie in Andringastraat. Theo en Annie praat aanmekaar politiek; CP sit eers stil en luister net. Hulle praat oor die Women’s Enfranchisement League wat van Engeland af oorgewaai het. Theo het ’n pamphlet in sy hand en lees voor, alles wat ou doktor Malan die vorige aand in die stadsaal gesê het oor die vrou, oor hoe die vrou die politiek gaan ophef, want vroue het meer hart. Dit was vir my snaaks toe hulle sê tagtig persent van “ons” mense kan nie lees nie; ek het gedink alle mense het ’n governess wat hulle leer lees en skryf het soos ek en Pieter vroeër jare op Colliesfontein.
Soos ek sê, CP het meesal geluister, maar ek kon voel hy dink ook so. Hy’t baie na my gekyk, sommer net na my sit en kyk. Soft eyes, very soft eyes. Eenkeer, tussendeur, vra hy: En jy, Margery, wat dink jy?
Toe antwoord ek: Ek het op die Seminary skoolgegaan, dis baie Engels. Theo spot: Aan die Seminary, Margie, het jy bo-op die dak van die Seminary gesit? En toe lag almal, en ek ook maar saam, maar eintlik was ek embarrassed.
CP het later jare vir my gesê dit was love at first sight. Hy kon sy oë nie van my afhou op die tennisbaan nie. Jou swart hare het geblink in die son, dit was sy woorde.
Toe ek eendag my ma se kamerdeur oopstoot, is die kamer leeg. Ek kyk na die netjies opgemaakte bed, die nagstoel gerieflik langsaan.
Ek wonder waar my ma is, kuierplekke is daar nie meer nie. Die meeste van haar vriende is dood. Ek loop soek-soek, versigtig deur die gange, want die gange is pas gewas en glad. Die ruik van ontsmetting hang swaar. Eindelik kry ek my ma in die haarsalon van die ouetehuis.
Ek sien hoe hulle die volgende kliënt in ’n rolstoel instoot, ’n klein vroutjie met yl, regop hare en ’n dowwe uitdrukking in haar oë. Die haarkapper vryf oor die vroutjie se hare en probeer dit in ’n rigting druk wat dit na ’n kapsel laat lyk.
“Ons gaan vandag vir haar mooimaak, ons gaan haar haartjies knip, nè?” sê die haarkapper.
Die oumensie pruil haar mondjie.
“En waar is die tandjies vandag?” vra die haarkapper.
“Sy het seertjies in haar mond,” sê die verpleegster. “Ons moes haar tande uithaal.”
My ma het steeds ’n welige bos hare, sy het min las van hare wat uitval. Nou word haar hare in ’n stywe kapsel gekrul en met lak gespuit. Die haarkapper skeer los haartjies in haar nek op. Die klein, styfgekrulde koppie lyk uit verhouding met die prominente neus en groot liggaam.
Van die verpleegsters maak soms my ma se lippe en wange rooi en verf haar naels. Vanmôre is die rooisel oneweredig aangewend; daar is twee rooi kolletjies op haar wange. Ek buig oor en vryf met ’n sakdoek oor haar wange totdat die rooisel egalig versprei is.
“Kom, Mamma,” sê ek, “kom ek stoot jou terug kamer toe.”
CP begin my uitneem, vertel my ma. Meesal stap ons in die Laan af, of gaan drink koffie.
Hy vertel my meer van homself. Hy sê hy wou eers predikant word, en dit was ook sy “ou vader” se wens vir hom. Maar toe besluit hy anders. Ek wil onderwyser word, sê hy, en die kinders Afrikaans leer soos wat ek dit ken. Boere-Afrikaans. Ek is maar ’n boerseun uit die Koue Bokkeveld.
Dit het hy altyd gesê, ek hoor hom dit nog sê.
Een of twee keer is Theo en Annie by. Hulle praat oor die up and coming Kommunisme, oor die Sosialisme en die Arbeiders en die trade unions – wat noem mens dit nou weer? vakbonde. En altyd oor vroueregte, women’s rights. Hulle praat oor Heine en Goethe en Gezelle, al die great romantics.
Een aand in die herfs in die Laan soen CP my die eerste keer. Dit was so ’n stil aand, die blare dik in die paadjie, al ’n behoorlike stroom water in die Eersterivier. Hy het sy Matie-baadjie aan met die wit en rooi strepe wat afloop en die Matie-wapen op die sak, só, soos hier. Ek is in ’n geblomde rok met kaal arms. Ek het koud gekry, maar die rok was mooi, ek wou dit aantrek. Dis toe ek die shawl oor my skouers trek dat hy sy arm om my slaan en vra of ek koud kry.
Dis lekker so, ná die reën, sê ek, ek hoor net altyd van die droogte.
Ons gaan staan onder ’n groot boom. Hy sê: Jy lyk so ontsettend mooi, ek kan my oë nie van jou afhou nie. Hy vryf oor my hare en sê … Wag, hier, hier staan dit agterop die foto van hom wat hy later gestuur het:
O laten wij maar zacht zijn
Wij zijn maar als blaren in den wind
Ritselend langs de zoom van oude wouden
En alles is onzeker
En hoe zouden wij weten wat alleen de wind weet, kind –
Toe soen hy my. Annie en Nancy en dié klomp het lankal in die Laan gesoen en gedruk, kaalbeen geloop en soms ’n dampie gemaak. Maar ek was nie een vir ’n gedrukkery nie. Ek was bang al hierdie dinge kan tot verkeerde dinge lei; dit het ons op die Seminary geleer.
Ek hou toe my lyf van hom weg, maar my gesig na hom toe om nie ongeskik te wees nie. Ek het aan Miss Buchanan in die physiology class gedink, aan die storie van die blooming womanhood. You are to protect that, girls, be careful, it is a most holy thing. It can also become a wicked thing, full of snares and potholes …
Ek wou hom nie seermaak nie. Hy was endearing, maar ek het nie eintlik ’n feeling gekry nie.
Juniemaand neem ek hom saam Colliesfontein toe. Hy’t saam met Pieter skaapkraal toe gestap, gekyk hoe ou John melk, en partykeer saam met my en Pieter en die bure op ’n Saterdagmiddag tennis gespeel. Hy was ongemaklik met die racket in sy hand, hy’t hoë houe in die lug op geslaan.
Hy’t lang ure met Daddy op die stoep sit en gesels. Mammie was eers vol vrae, sy’t uitgevra na waar hy vandaan kom, na sy familie. Sy’t gedink Van der Merwe is nie ’n goeie van nie, nie well-bred genoeg nie. Hy het polite en eerlik op Mammie se vrae geantwoord. Altyd maar weer: Ek’s ’n boerseun uit die Koue Bokkeveld. Sy ou vader was twee keer getroud, die eerste vrou jonk oorlede. CP was maar tien toe sy ma dood is. Twaalf kinders grootgemaak, twee in die 1918-griep dood. Hulle had dit nie breed nie, maar Daddy het gesê CP is ’n goeie seun, en Pieter het ook van hom gehou.
Die einde van die jaar het al my vriendinne poste behalwe ek. Annie het ’n pos in Latin en English by Rhenish. Ek skiet vir die een pos ná die ander, maar geluk nêrens nie. Ek wil so graag vir Daddy my studieskuld help afbetaal, toe’s ek al moedeloos.
Mammie skryf vir ’n verlangse neef in die diplomatic service in Windhoek en vra of dáár nie vir my ’n pos is nie. Toe antwoord hy: Ja, daar’s vir my ’n pos. Maar die kinders praat net Afrikaans.
CP kry ’n pos op Moorreesburg. Hy’t sy B.Ed. klaargemaak ná sy B.A., gemajor in Duits en Afrikaans-Nederlands.
My Windhoekjare was jolly jare. Ek ontmoet baie Duitsers, ons drink bier en hou party. Ek gaan saam wanneer hulle wild skiet. Sien jy hier, hier in my kakiebroek voor ’n jeep op ’n jagparty, met die kakiehemp en kortbroek en geweer in die hand. Dit was baie daring vir die tyd. Ek speel tennis,