Die Bolander. Tryna du Toit
skoolhoof in sy studeerkamer te kry, want ’n lessenaar moes hy kry. Wie het dan ooit van ’n skoolhoof gehoor wat nie ’n lessenaar het nie? Verder is daar twee diep leerstoele en ’n stoel voor die lessenaar, ook ’n boekrak teen die een muur.
“Hoe lyk dit vir u?” vra mevrou Fourie besorg. Vir haar lyk dit maar ’n bietjie leeg, alhoewel die dominee se vrou haar verseker het dat dit baie mooi is. Sy het ook nie vergeet om ’n paar rose in ’n glaspotjie op die lessenaar te sit soos mevrou Marais haar gesê het nie, alhoewel sy nie juis gedink het die skoolhoof sal daarna oplet nie. Maar sy was tog verkeerd, want hy stap dadelik nader, tel die potjie met rose op en ruik daaraan.
“Dis baie gaaf, dankie Mevrou,” sê hy vriendelik. “Dit lyk vir my u het baie moeite gedoen. Kyk net die heerlike lessenaar waarby ek so lekker sal kan werk.”
’n Voldane laggie skud tant Sannie se liggaam. “Ja, Meneer, dit het ’n bietjie moeite gekos, maar ek het dit tog reggekry. En noem my tant Sannie, kind. Kom kyk, hier is jou slaapkamer.”
Die slaapkamer loop uit die studeerkamer en het ’n buitedeur op die stoep. Die kamer is ook eenvoudig gemeubileer maar alles is skoon en sindelik.
“Dankie, Mevrou – ek bedoel tant Sannie,” lag Johan. “Ek is seker ek sal baie lekker hier bly.”
Tevrede draai tant Sannie om en sê: “Die huishulp sal jou goedjies help indra, Meneer. Dan sal jy seker wil bad. Of is jy eers lus vir ’n bietjie koffie?”
“Dankie, tant Sannie, ek sou baie graag eers die stof wil afwas. Dan sal die koffie nog lekkerder smaak.”
Tant Sannie loop, maar sy draai eers om. “Mintag, Meneer is darem nog baie jonk. Dit kom my voor of meneer De Kock een van die jongste lede op die personeel kan wees, en nou is jy die prinsipaal. Maar die skoolkomitee sal darem nie ’n fout maak nie, en as hulle dink jy is die regte man, dan is dit seker reg so. Ek kon net nie my oë glo toe jy sê jy is meneer De Kock nie.”
Toe tant Sannie nou werklik aanstap, gaan staan Johan voor die venster, hande in die sakke, so verdiep in sy gedagtes dat hy nie eens die blomme voor die venster raaksien nie. Dieselfde vraag het al baie keer by hom opgekom. Waarom is hy as hoof van Saailaagte se hoërskool aangestel? Hy het natuurlik die nodige kwalifikasies – M.Sc., M.Ed., met lof behaal aan die Universiteit van Stellenbosch – maar hy is baie jonk en bitter onervare. Vier jaar as Matesisonderwyser aan een van die puik Bolandse seunskole het hom nie juis toegerus vir die prinsipaalskap van ’n gemengde skool op die platteland nie. En ondervinding is maar die alfa en die omega van die meeste professies in die ou wêreld, en seker by uitstek van die onderwyswêreld. Maar hy het gesmag na verandering, aansoek gedoen … en die betrekking gekry. Hy ken Barry Retief, ’n jong boer van Saailaagte, goed. Hulle was saam op universiteit en Barry het af en toe terwyl hulle nog op universiteit was kort vakansies by hulle deurgebring. Maar of Barry iets met sy aanstelling te doen het, weet hy nie. Hy hoop maar saam met tant Sannie Fourie die skoolkomitee het nie ’n fout begaan toe hulle die dag op hom as skoolhoof besluit het nie.
Die aand is stil en rustig, bekoorlik soos aande in die Karoo kan wees. Verby is die lang, stowwerige somersdag met sy skroeiende hitte, en alles, lelik sowel as mooi, lê gehul in die vriendelike duisternis.
Hy lê uitgestrek in ’n leunstoel op die stoep, kop agteroor teen die kussing, en wonder wat die dag van môre vir hom sal bring. Tant Sannie is kerk toe. Sy het gevra of hy wil saamgaan, maar hy het verskoning gemaak en tuis gebly. Gelukkig het hy klaar uitgepak en huis toe geskrywe. Hy sal maar vanaand vroeg gaan inkruip, want hy het ’n lang dag agter die rug. Na regte moes hy gister al hier aangekom het, maar dit was toevallig die troudag van ’n vriend vir wie hy strooijonker moes wees. Johan het toe maar die omstandighede per brief aan die sekretaris meegedeel en gesê hy sal nie voor Sondagmiddag aankom nie.
Die tuinhekkie klap en iemand kom die paadjie vinnig opgestap. Johan sit stil in die donker, maar toe die persoon aan die deur klop, staan hy op en loop nader. “Goeienaand,” sê hy in antwoord op die vreemdeling se groet. “Ek is bevrees die mense is almal kerk toe. Kan ek miskien ’n boodskap gee? Of sal u wag? Dit sal seker nie meer lank wees nie.”
“Ek wou eintlik die nuwe skoolhoof gespreek het,” antwoord ’n forse stem.
“Hy staan voor u, Meneer.”
“Ek het so ’n vermoede gehad. Ek is Ben Pienaar, voorsitter van die skoolkomitee. Welkom by ons, meneer De Kock,” en hy steek sy hand na Johan uit.
“Sal ons binnegaan, meneer Pienaar, of wil u liewer buite sit?”
“Binne. Netnou kom die mense uit die kerk, en ek wil ’n bietjie gesels.”
Hulle gaan die studeerkamer binne en Johan maak die deur toe. Meneer Pienaar, ’n groot, fris man met wakker blou oë wat nie veel mis van wat om hom aangaan nie, gaan sit in een van die gemakstoele, maar kyk Johan al die tyd stip en ondersoekend aan. Die oomblik waarna hy so lank uitgesien het, het eindelik aangebreek: Saailaagte se nuwe skoolhoof staan hier voor hom. ’n Sterkgeboude jong man, so iets oor die ses voet, met ’n pragtige paar skouers. Dit verwag ’n mens ook immers van ’n Springbokrugbyspeler! Maar dit is die sterk jong gesig waarop Ben Pienaar se ondersoekende oë rus: die ferm mond, die rustige grys oë, die man se gemaklike houding … dit is die soort jong man wat hy gehoop het om te kry. Hy slaak ’n sug van verligting en leun agteroor in sy stoel, en Johan, onbewus daarvan dat hy nou net ’n streng ondersoek deurstaan het, gaan ook sit.
“Jy lyk darem baie jonk, meneer De Kock,” sê Ben Pienaar laggend. “Maar dis miskien omdat ek soveel jare aan meneer Fouché gewoond was. Meneer Fouché was die vorige prinsipaal.”
Johan glimlag effens. “Dit is die tweede maal in ’n baie kort rukkie dat ek daarvan beskuldig word dat ek jonk lyk, meneer Pienaar. Die komitee het tog geweet hoe oud ek is toe hulle my aangestel het, nie waar nie?”
“Natuurlik! Natuurlik! Dit is ook juis waarom jy die aanstelling gekry het. Ons het iemand nodig wat jonk is, vol nuwe planne en idees, met die krag en energie om dit deur te voer.” Hy lag en sê: “Maar ek wil glo tant Sannie kon beswaarlik glo jy is die nuwe skoolhoof. Sy het heel moontlik ’n stokkerige oujongkêrel verwag. Ek wil ’n bietjie oor jou gesels en oor jou werk, en ek dink dis noodsaaklik dat ons gesels voor jy die eerste maal skool toe gaan, daarom dat ek vanaand al hier is.”
Johan kyk hom afwagtend aan.
“Meneer De Kock, ek sou graag vir jou in ’n paar woorde, as dit moontlik is, ’n prentjie skilder van ons skool in die verlede. Meneer Fouché was vyf en twintig jaar lank hoof van ons skool. Vyf en twintig jaar, en hy was nie ’n man wat van veranderings gehou het nie. Streng en nougeset het hy op sy manier aangegaan en nooit kon ons hom ’n haarbreedte van sy koers af kry nie. Die skool is daar om te werk, nie om te speel nie. Sy werk het hy so goed gedoen as wat in sy vermoë was, goed genoeg om aan die einde van die jaar nie te onbevredigende resultate te kry nie, en so het dit aangegaan, jaar ná jaar.
“Hy het nie tyd gehad vir sielkunde, komplekse en dié dinge nie, nie dat ek veel daarvan weet nie, maar my magtie, dit is tog die rigting wat die moderne opvoeding lankal ingeslaan het. Vyf en twintig jaar, meneer De Kock, terwyl die res van die wêreld sy gang gegaan het en opvoeding tred gehou het met veranderde landstoestande, het ons skooltjie nie stilgestaan nie, maar geleidelik agteruitgegaan. En daar is baie mense, komiteelede ook onder hulle, wat heeltemal tevrede was met die verloop van sake. Solank ’n klompie kinders net aan die einde van die jaar suksesvol was met hul eksamen kon meneer Fouché maar sy gang gaan.
“Mense wat dit kon bekostig, het hul kinders na ander, moderner skole gestuur. Ek het dit self gedoen. Maar die dag het aangebreek dat meneer Fouché ook moes aftree. En dis waarom jou aansoek suksesvol was. Baie van die komiteelede was sterk gekant teen jou, bloot vanweë jou jeug, maar jou uitstekende getuigskrifte en jou vriend, Barry Retief, en sy oom, Piet van der Merwe, se heelhartige ondersteuning het gewen. En so is dit nou: Jy is jonk, jy het ’n uitstekende universiteitsopleiding gehad, vier jaar ondervinding aan een van die beste skole in ons land, ’n Springbok om alles te kroon – met ander woorde die regte man om ons ou skooltjie uit die ellendige groef waarin dit verkeer te haal.”
Meneer