Rabbedoe van Rietkuil. Ena Murray
weet wat ek gevra het, juffrou! Maar ek soek ’n mán wat kan werk, harde werk kan doen en …”
“Ek kan alles doen wat ’n man kan doen … en miskien nog beter ook. Ek het op ’n plaas grootgeword en ek het saam met my pa geboer, lammers gemerk, trekker gery, die wol mark toe geneem, skaap gedoseer, ons plaaspad geskraap … alles! Daar is niks wat jý kan doen wat ek nie ook kan doen nie.”
Oom Fasie se mond klap toe. ’n Man sê seker nie reguit vir ’n meisie sy lieg nie, al is sy bitter jonk en het sy vuil stofstrepe oor die gesig, maar vir hom lyk dit eerder asof sy gebad en in die bed gesit behoort te word met ’n teddiebeer in haar arms.
“Hoekom het jy dan nie by jou pa gebly nie?” kom die verontwaardigde teenvraag.
Haar kop sak skielik vooroor en die skouers verloor hul uitdagende houding. “My pa is ’n paar maande gelede … dood.”
Stilte. Nou is daar nêrens meer geamuseerdheid te sien nie. Herman en oom Fasie kyk onbeholpe na mekaar en hoewel die verontwaardiging nog in die swart oë gloei, is die baas van Rietkuil ook ’n oomblik stil. Oom Fasie sluk. Sy keel is droog en hy gryp na die eerste ding waaraan hy kan dink.
“Kom ons stap huis toe. Aandete is gereed. Ons kan tog nie heelnag hier staan en redekawel nie. Kom, Herman.”
“Nee, dankie, oom. Ek sou baie graag wou,” en hy bedoel dit, “maar ek sal nou moet huis toe gaan.” Hy gee die een klein skouer vlugtig ’n bemoedigende drukkie. “Ek sal môreoggend vroeg vir Tjorries gaan haal, ek belowe jou. En moenie sommer wegry nie. My plaas is net die volgende een. Kom daar aan. Ek kan jou dalk help. Nag, mense.”
Oom Fasie kyk hom ontevrede agterna. Herman moet nou nie dinge nog meer kom deurmekaarkrap nie. Met ’n arm om die skraal skouertjies lei hy haar by die voordeur in terwyl Wynand, klaarblyklik woedend, die ou man met die donkiekar staanplek vir die nag aanwys en toe aanstryk huis toe met die enkele koffertjie wat sy voorlopig op die donkiekar saamgebring het.
Toe sy ’n rukkie later aan tafel verskyn, lyk oom Fasie eers ingenome, dan ontevrede. Besmeer met stof en haas onherkenbaar, het sy ’n beter kans gehad om môreaand die son hier te sien sak.
Maar met ’n skoongewaste gesig, lipstiffie aan en die donker hare los om haar skouers, lyk sy nóg minder na ’n “voorvrou”. Pleks dat sy liewer daardie potsierlike bokstert agter haar kop gehou het en minder moeite met die lipstiffie gedoen het, dink oom Fasie spytig. Hy merk onderlangs op dat Wynand haar net een kyk gee en toe met ’n nog grimmiger gesigsuitdrukking kortaf die seën vra. Daarna kyk hy nooit weer van sy bord af op nie en laat dit aan oom Fasie oor om verder uit te snuffel.
“Wat is jou naam regtig, kind?”
“My doopnaam is Nicolette, maar g’n mens noem my ooit so nie. Almal noem my maar sommer Nic en klaar.”
“Het jy darem ander familie?” wil oom Fasie simpatiek weet, en sy gee geredelik die verlangde inligting, oënskynlik onbewus van die suur gesig aan haar linkerkant.
“Ja, oom. Ek het ’n boetie. Hy leer nog. My ma is ook lankal oorlede.”
“O? En is dit hoekom jy … wil werk?” vra oom Fasie versigtig. Sy knik en hap ’n groot hap uit die sny brood voor haar. Sy het gisteraand laas geëet.
“Ja. Sien oom, ná Pappa se dood en alles … Soos ek reeds gesê het, my boetie moet nog leer en … nou ja, ek moet eenvoudig uitspring, dis al. Ek ken nie ander werk nie. Ek weet net hoe om te boer. Daarom moet ek so ’n soort werk soek. Ek was maar al die jare Pappa se regterhand op die plaas. Maar nou …”
“Toe maar, kindjie, ons sal wel ’n plan maak. Foei tog, dan is jy heeltemal wees en nog met ’n klein boetie om voor te sorg ook! Ai! Ai! Die lewe werk darem ook maar hard met party mense. Jy is self dan maar nog ’n kind.”
Oom Fasie ignoreer die waarskuwende blik wat na sy kant toe gewerp word en Nic antwoord: “Ek is darem al twintig, oom. En ek ken harde werk,” voeg sy uitdagend by. “In elk geval, ek sal maar môre by Herman aanry – dis mos sy naam, nè? – en hoor wat hy wil voorstel. Ek móét net eenvoudig êrens werk kry.”
Vir die eerste keer lig Wynand sy kop. “Herman is ongetroud en woon alleen op Hardekraaltjie. Hy het ook nie ’n voorman nodig nie. Sy grond is nie só groot nie.”
Onskuldige oë kyk na hom. “O, maar in daardie geval kan ek dalk vir hom huishou. Ek kan darem so op ’n manier eiers kook en … so aan.”
Oom Fasie lyk hewig ontsteld oor dié gedagte, maar Wynand spring hom voor en sê kortaf: “Laat ons dank.” Daarna skuif hy sy stoel agteruit en sê met ’n stem wat geen teenpraat duld nie: “Ek veronderstel jy is moeg en sal vroeg wil gaan slaap. Geruste nag, juffrou.” By die deur draai hy om, sy stem waarskuwend: “Oom Fasie, daar is iets wat ek met oom wil bespreek. Sal ons kantoor toe gaan?”
Hy bly daar staan soos ’n militêre wag tot oom Fasie baie onwillig voor hom uitstap na die klein vertrekkie aan die onderpunt van die gang wat as die kantoor bekend staan en waar Wynand al sy boekwerk doen. Die deur word stewig agter hulle toegedruk en in die kombuis laat Nicolette Bezuidenhout haar ken mismoedig op haar handpalms sak. Nic het jou gewaarsku, is die stemmetjie skielik weer daar. Hy het gesê die man sal jou aan jou hare van sy plaaswerf af gooi, maar toe het jy hoeveel antwoorde gereed gehad.
Nou ja, haar doodgooi-antwoord het sy reeds gegee: Wynand Hechter het nie spesifiek na die applikant se geslag gevra nie. Hy mag nie net omdat sy ’n vroumens is sy woord verbreek nie, darem nie voor hy haar eers die geleentheid gegee het om te wys wat in haar steek nie. Was dit nie dat ou Tjorries êrens op die haaivlakte met ’n pap wiel staan nie, sou hy jou nie eens vanaand onder sy dak laat slaap nie.
Sy spring op, mismoedigheid vlak op die gesig, en die groen oë is skielik vol trane. Maar met die ou strydlustigheid veg sy terug: “Ag, gaan na die warmplek en vat sommer vir Wynand Hechter saam. Ek sal julle wys. Ek sal by daardie man gaan boer en julle van Rietkuil afboer! Ek sal … ek sal …” Sy storm na die kamer wat haar aangewys is en klap die deur sonder ontsag toe sodat die slag in die gang weergalm.
In die kantoortjie val Wynand sy oom beslis in die rede: “Oom, daar is geen sprake daarvan dat sy hier kan bly nie. Sy is ’n vroumens en boonop beduiweld ook. Ek sê nee, beslis nie!”
2
Oom Fasie neem eers tydsaam plaas en begin nog tydsamer sy pyp stop, tot groot ergernis van die man wat, klaarblyklik gereed vir baklei, voor die lessenaar staan. Maar as Wynand wag dat oom Fasie maar soos in die verlede om vredesontwil die knie sal buig, wag hy verniet. Oom Fasie se brein werk blitsig, al lyk hy so ongeërg en druk doenig met sy pyp. Hy besef maar te goed dat hierdie saak uiters delikate hantering nodig het en dat vanaand die aand is dat hy nié sy knie gaan buig nie.
Die snaakse affêretjie wat vanaand hier op ’n donkiekar aangery gekom het, moet hier bly. Oom Fasie kan die gevoel in hom nie heeltemal verklaar nie, behalwe dat dit darem baie toevallig is dat sy pas nadat hy sy wens teenoor Herman uitgespreek het, hier aankom. En dat sy wel besonders is, is seker!
Oom Fasie glimlag. Hy het nie eintlik so ’n rabbedoe in gedagte gehad toe hy daardie wens uitgespreek het nie, maar hoe meer hy aan die nuwe “voorman” dink, hoe sekerder raak hy dat sy net die meisie is wat hier op Rietkuil nodig is. Behalwe dat sy alles kan doen wat ’n man ook kan doen – oom Fasie grinnik weer … hy sal dit darem graag eers wil sien – is sy die eerste mens wat hy teëkom wat haar so teen Wynand kan verset. En dit moet hy glo, want hy het dit met sy eie ore gehoor. Oom Fasie se grinnik slaan oor in ’n kort laggie. Gits, hy het hom eers kapot geskrik tot hy Wynand se gesig gesien het. Die man het gelyk asof iemand hom met ’n bak yswater in die gesig gegooi het.
Hy knik sy kop ingenome. Sy is die regte vrou vir Rietkuil!
“Daar is niks om oor te lag nie, oom,” klap sy broerskind se ysige stem deur sy ingenome gedagtes en oom Fasie haal tydsaam sy pyp uit sy mond en kyk na die ontstoke gesig.
Sy glimlaggie verdwyn. “Nee, natuurlik nie. Vir mense sonder humorsin