Soos honde van die hemel. Marzanne Leroux-Van der Boon
ek drie kom vergroot. Drie swart-en-wit foto’s. Ek het dit vir ’n vriendin gegee, ’n Afrikaanse vrou. Sy het dit op haar kaggelrak geplaas en vir baie aande ’n kers daarlangs laat brand.
Een is van die massa roubeklaers, ry op ry. Baie van hulle met plakkate waarop die waardige gelaat van die ontslape leier verskyn. Een daarvan weliswaar onderstebo. Jong gesigte, ou gesigte, mans, vroue, kinders; met musse en hoedjies, kopdoeke en brille. Eendragtig bymekaar. ’n Vreemd roerende eendragtigheid wat nie beangstigend inwerk nie.
Die ander foto is van Nelson Mandela. Hande seënend omhoog voor ’n bos mikrofone, vaderlik laggend, teen die onskerp agtergrond van derduisende juigende volgelinge. ’n Ou man met witgeworde hare, onberispelike snyerspak, rooi angelier in die knoopsgat. Die aggressor wat sewe en twintig jaar ter wille van die veiligheid van die dierbare land in ’n hok gehou is. “Ons sal vryheid bring vir die onderdruktes en bevryding vir die onderdrukkers.”
Dié woorde bly my om die een of ander rede by.
Die derde foto is van ’n swart pa met ’n klein seuntjie aan die hand. Die man volg die grootse verrigtinge sigbaar aangedaan, wolmus eerbiedig op die bors gedruk. Die kind se oë is op sy pa, mondjie vraend oop. Op sy T-hemp ’n lewensgrootte afbeelding van Tambo.
In die Boland word die jaar ongekweld soos in 1937 vir Van Wyk Louw weer ryp in goue akkerblare. En die witter lug word daglank deurspoel deur die nuwe wind en klare son. In die Kaap val die blare steeds stilweg in die rookvaal bosse van Tokai.
God, wat ’n land!
Sy sit met skoolwerk in haar studeerkamer toe Pieter laatmiddag by haar aankom. Sy herken die geluid van sy motor en gaan na die woonkamer toe hy homself by die voordeur inlaat.
Hy sien daar so bleek en vermoeid uit dat sy skrik, maar sy keer dit versigtig uit haar stem weg.
“Haai,” sê sy en soen hom, “jy’s yskoud. Kom drink eers bietjie koffie.”
“Ek het nie tyd nie. Daar’s ’n moerse klomp werk wat ek van die kantoor af huis toe gebring het. Ek soek net my wasgoed, daar’s nie meer ’n skoon hemp in my kas nie.”
“Ag nee, kom sit eers ’n bietjie, man. Ek was in elk geval op pad om koffie te gaan maak,” jok sy.
“Moenie lieg nie, Ma’tjie,” sê hy moeg. Maar hy kom saam met haar kombuis toe en gaan op een van die toonbankstoeltjies sit, voete om die sporte. Soos toe hy kind was en van die skool af gekom het.
Terwyl sy water in die koffiemasjien afmeet, kyk sy hoe hy sy bril afhaal en oor sy oë vee. Hy gaap en ril koulik.
“Hoekom het jy nie ’n trui aan nie?” vra sy.
“Oor ek nie koud kry nie.”
“Het jy vanmiddag geëet?”
“Ek het nie tyd gehad nie. Daar was ’n verslag wat ek moes klaarmaak.”
“Pieter, jou gesondheid gaan dit nie hou nie, hoor vir my.”
“Ek hoor vir jou. Wat kry ek, koffie of ’n preek?”
Sy sug. “Hoe gaan dit by die werk?”
“Rof.”
Sy gee sy koffie vir hom aan. “Vertel my.”
Hy roer in sy koppie en kyk nie na haar nie. “Dis moeilik om vir iemand te verduidelik wat geen idee het waaroor dit gaan nie.”
Sy bly seergemaak stil en hy kyk op. “Ek het net nie genoeg energie om dit uit te lê nie. Die mense skree vir huise, die kontrakteurs druk jou vir spesifikasies, die ingenieurs bel op vir besonderhede, die minister se sekretaris wil statistieke hê, maar van bo af kom nie één donnerse antwoord nie.”
“Hoekom nie?” vra sy verontwaardig.
“Oor niemand weet hoe dit ná die verkiesing gaan lyk nie. Almal panic.”
Dis ’n oomblik so stil in die kombuis dat hulle die yskas se ingewande hoor rommel.
“En jy?” vra sy sag.
“Ek gee nie meer ’n donner om nie.”
Toe hy haar by die voordeur groet, mandjie strykgoed in die hande, buk hy meteens oor en soen haar.
“Sorry,” sê hy.
Sy glimlag bietjie moeilik. “Oukei. Pas jou op.” Sy vat sy maer lyf styf teen haar vas en hy laat haar dit toe.
Wanneer Ruud en Anne vroeg in Mei een middag met die ou hond gaan stap, ruik die bos al na winter. Daar is eekhorings tussen die dennebome. Hulle skiet rasendsnel oor die naaldbedekte grond en op in die hoë bome. Daar sit hulle kordaat voor hul yl waaiersterte en breek hulle danepitte oop. Selfs die rumatiekerige Alexander word deur hulle tot aksie aangespoor. Hy draf met sy neus snuiwend op hul spoor en blaf dan histeries teen die boomstamme op. Asof hy hulle kan sien.
Die vreedsaamheid tussen die lang bome met hul dun skadu’s en die sonstrepe oor die naalde, maak die land se ellende onwerklik vaag en ver. Ruud en Anne loop ingehaak, stadig al langs die watersloot waar af en toe ’n padda wegplons.
Hy sê meteens: “Annie, dit pla my dat dit ek is wat die verhouding tussen ons so ongedefinieerd laat bly.”
Sy vryf haar wang teen sy skouer. “Maak jou nou nie weer ongerus nie,” veins sy. “Vyf maande is tog nie so ’n lang tyd vir mense van ons ouderdom nie.”
“Ons ouderdom?” Hy lag. “Jy is tien jaar jonger as ek.”
“Nege jaar.”
Hy loop ’n ruk lank stil langs haar voor hy weer praat. “In die laaste jare dink ek dikwels dat elke relasie wat ek ooit gehad het, geteken is deur die feit dat my ouers so vroeg van my af weggegaan het.”
“Jy bedoel die kere wat jy by jou ouma gebly het?”
“Ja … Maar ook as hulle by my was, het hulle my agtergelaat. My pa was nooit regtig in ’n kind geïnteresseerd nie en my ma was so jonk en ongevormd toe hy met haar getroud is, dat haar hele bestaan net om hom gewentel het. Sy het nie geweet om vrou én ma te wees nie, dink ek. Sy was daar om hom te plesier, vir ander was daar nie tyd voor nie. Dit was nie haar skuld nie. Hy was vir sy tyd ’n ontwikkelde man, berese en belese. Sy het uit ’n eenvoudige huis gekom. Net skool klaargemaak en ’n jaar op tegniese kollege. Toe het sy as junior tikster by die ambassade gaan werk. Voor die jaar uit was, is sy met hom getroud oor sy swanger met my was. Vir hom was sy daar om in Nederland aan sy verkrampte vriende te gaan afwys.” Hy skud sy kop stadig. “Sy bruin Kaapse kind-vrou, pragtige Maleier-meisie uit die wilde Afrika teenoor hulle vaal, mollige Hollandse vroutjies vasgevang in die weë van die eeue. Teken van sy groot bevrydheid. Waar moes sy nog tyd kry om te leer ma wees ook?”
Sy luister verwonderd. “En jou ouma …?”
Hy trek sy skouers op. “Ná my pa uit die diplomatieke diens is, was die kanse vir Nederland toe gaan nie meer so volop nie en hy het my ma minder saamgeneem. Toe het ek my grootouers nie meer so dikwels gesien nie. Dit was my eerste tien jaar wat ek soos ’n kind in die huis by my ouma was. Daarna was ek meer by my ouers, maar die patroon om my pa alleen in alles eerste te sien, was al so vasgelê by my ma dat sy toe nie meer kon verander nie. Vir my was die beste tye as hy in die buiteland was en ek alleen met haar. Dan was sy vir my ’n ma.”
“Was daar nooit ander kinders nie?”
Hy skud sy kop. “Hy wou nie. Nou, agterna, is ek doodseker daarvan dat daar meer as een aborsie moes gewees het. Hy het uit die eerste swangerskap geleer om toe te slaan voor iemand anders daarvan geweet het. Herinneringe van Ouma en die susters se geskokte gesprekke het baie later eers sin by my gemaak.”
“Toe is julle Nederland toe?” vra sy naderhand toe hy lank ingedagte langs haar bly loop.
Hy knik. “Dit het hom daar nie baie lank geneem om hom uit ons lewens te werk nie. Nederland het in die vroeë vyftigs nie bepaald sy deure oopgemaak vir gekleurdes soos my ma nie. Hulle was