Fort van die kappiedraers. Sarah du Pisanie
Sy wou sommer dadelik met die lesse begin, maar ouma Martha het laggend gekeer. “Ag nee wat, my hartjie! Hulle kom al jare sonder geleerdheid klaar. Dis darem nou eers Januarie. Laat hulle eers aan jou gewoond raak en raak jy eers aan ons klimaat en omgewing gewoond. Julle kan so oor ’n week met die lesse begin.”
Niemand het iets van Teuns gesê nie en Stieneke het trots geweier om uit te vra. Sy het telkens die ongemaklike gevoel gekry dat niemand bewus is van haar werklike verbintenis met Teuns nie.
Gisteroggend was Stieneke al ’n week op die plaas. Hulle het vanoggend net begin om die boeke uit te pak toe ouma Martha, asvaal geskrik, hulle almal in die eetkamer byeenroep.
Daar was nie tyd om doekies om te draai nie. Ouma Martha het net gewag totdat almal daar is voordat sy met die deur in die huis geval het. “Luister, mense! Daar is nie tyd om doekies om te draai of om histeries te word nie. Simon het my nou net kom waarsku. Die Herero’s is besig om die plaashuise aan te val. Hulle het alles blykbaar tot in die fynste besonderhede uitgewerk. Hulle verdeel in groepe en val dan verskillende plase gelyktydig aan sodat die een nie die ander kan waarsku nie. Hulle het net gewag totdat die Beskermingstroepe weg is om die opstand op Warmbad te gaan onderdruk. Blykbaar is ons van die laastes om deur te loop.
“Simon sê hy het gehoop dat ons sou vryspring omdat hulle nog niks weer gehoor het nie. Maar hulle is nou op pad hiernatoe.”
Anna het histeries aan die gil gegaan en was die situasie nie so swanger van vrees nie, sou Stieneke gelag het. Ouma Martha het, sonder om haar relaas te onderbreek, vir Anna ’n taai klap gegee en verder met die kinders gepraat.
“Ons moet die wa laai en voor sononder weg wees van die plaas af. Elkeen pak sy eie klere in. Julle kan goedjies wat vir julle belangrik is, ook inpak. Ons moet sorg dat die wa so gou moontlik gereed is. Ek sal sorg vir kos en eetgerei.”
“Ouma!” Die kinders het in ’n stywe bondeltjie om haar kom saamdrom toe die implikasies van haar woorde tot hul verstandjies deurdring.
“Toe maar, hartjies! Ouma is mos hier!” Die kinders was vreemd gerusgestel deur hierdie woorde en het stil-stil verdwyn om hul goedjies in te pak.
“Anna, gaan kyk jy na die kinders se goed en kry vir ons medisyne ook. Ek sal die kombuis behartig.”
“Maar, Ma! My huis! My pragtige huis!” Dit was asof Anna se verstand nie verder wou dink as die hier en nou nie.
“Anna, ons kan nie die huis op die wa kry nie!”
Anna het verwese omgedraai en agter die kinders aangeloop en Stieneke en ouma Martha het alleen agtergebly.
“Jy kan al jou goedjies inlaai, kind. Ons kan nie verwag dat jy van jou goed hier moet agterlaat nie.”
“Nee wat, tannie. Ek sal net die nodige neem. Ek sal graag die kinders se boeke ook wil inpak.”
“Luister!” Ouma Martha het haar lip ingedagte gekou. “Ons neem liewer kos en klere saam, dis belangriker. Ek sal Simon vra om vir ons ’n klompie waardevolle goed te gaan wegsteek. Anna! Antjie!” Ouma Martha is al klaar weer jammer vir arme Anna.
“Ja, Ma!”
“Kom ons pak vinnig van die kosbaarste goed in, dan stuur ons Simon met die donkiekar om dit daar agter die kop by die holkrans te gaan wegsteek.”
Anna het skielik deur die trane geglimlag en haar arms om ouma Martha geslaan en haar styf vasgedruk.
“Dankie, Mamma!”
Simon het koorsagtig gehelp en twee vragte wegsteekgoed weggery terwyl hulle die wa gelaai het.
Hy het hulle aldeur aangejaag terwyl hy die omgewing soos ’n arend bespied het. Later het hy emmers en houers vol water oral in die huis kom neersit.
“En nou, Simon?” Ouma Martha het verbaas na hom gekyk.
“Wanneer ek sien hulle is naby, sal ek die goed in die huis natgooi, dan sal dit nie so maklik brand nie. Hulle vlug dadelik weer en dalk kry ek die vlamme sommer gou dood. Ek gaan hier naby wegkruip.”
“Simon, jy is dan ook ’n Herero, hoekom vertel jy vir ons hiervan?” Ouma Martha het onbegrypend na Simon gekyk.
Simon het verleë voor hulle gestaan en daar was onverwags trane op sy verrimpelde wange. “Julle was goed vir my. Julle was goed vir my vrou en kinders. Ons het nog altyd genoeg gehad hier by julle. Piet moes net vir my geluister het toe ek hom gewaarsku het. Hy moes nie gedink het dit is sommer bangmaakstories nie! Hy het gesê ek moenie vir julle sê nie, want julle sal bang word, maar die moeilikheid is hier. Ek gaan nie langer wag nie.”
Ouma Martha het verskrik na Anna gekyk. Stieneke kon die ongeloof op hul albei se gesigte sien. Ouma Martha het haar arm stil-stil om Anna se skouer geslaan en hulle het verdwaas na Simon gekyk.
Dit was al laatmiddag toe Simon hulle sonder ontsag op die wa kom bondel en hulle behoorlik van die werf af gedryf het. Dit is ’n gewone wa met ’n tentdak soos ’n ossewa, maar voor hierdie wa is vier perde ingespan, wat aansienlik vinniger beweeg as die osse.
Ouma Martha sit voor en het die leisels stewig in haar hande vas. Vandat die son gesak en die donker om hulle toegevou het, sak die vrees ook met klam vingers om die verskrikte groepie mense toe.
Anna het haar gekerm oor haar huis gestaak en sit nou net stil agter by die kinders. Sy druk Pietie, die jongste enetjie, styf teen haar vas en trek Annatjie, die naasjongste, met haar ander hand teen haar vas. Hierdie tweetjies is onderskeidelik ses en agt jaar oud. Daar is nog twee dogters. Martie is tien en Lettie behoort seker nou dertien of veertien te wees.
“Waarheen gaan ons, Ma?” Anna het ’n bietjie beheer oor haarself gekry en klink nie meer so verskrik nie.
“Ek dink nie ons moet Omaruru se kant toe gaan nie. Simon sê hulle konsentreer nou op hierdie kol – Omaruru, Okandjira, Oviombo . . .”
“Dink Ma nie ons moet maar probeer om by daardie klein fortjie op Ovikokorero uit te kom nie?”
“Ja, weet jy, Anna! Dis ’n briljante plan. Daar behoort darem ’n paar soldate te wees wat ons kan help.”
Stieneke kan aanvoel hoe hierdie paar woorde Anna krag en selfvertroue gee.
“Stieneke!”
“Ja, tannie Martha?”
“Hoe voel jy?”
“Ek is bang, tannie.”
“Ja, jy sal seker wees. Dis maar ’n wilde land en jy is dit nie gewoond nie. Moenie bang wees nie, my kind. Ons sal veilig hier uitkom.”
“Ja, tannie.” Stieneke se stemmetjie klink maar verlore en baie bang hier agter in die wa.
“Kom sit hier voor by my.”
Die vrees maak Stieneke se keel droog. Sy wil nie daar voor op die bankie gaan sit nie. Daar is sy ’n teiken vir elke vyandige koeël of assegaai.
Sy skraap egter haar moed bymekaar en gaan sit voor op die bankie langs tannie Martha.
“Tannie Martha, die . . . Wat is die stamgroep se naam nou weer?”
“Herero’s!”
“Het hulle gewere . . . of . . .”
“Ongelukkig, ja, my kind. Hier was ’n vreeslike gesmokkel met die goed. Hulle het heelwat gewere en ammunisie.”
Lank ry hulle in doodse stilte, met net die geklap van die perdepote op die grondpad wat hoorbaar is.
Dis doodstil agter in die wa en Stieneke loer om. Die kinders het een vir een omgeval op die matrassies agter in die wa en lê styf ingeryg langs mekaar. Anna stut haar rug teen die kant van die wa en Stieneke sien hoe haar kop ook knik.
“Snaaks dat hulle aan die slaap kan raak.” Stieneke leun oor sodat sy naby ouma Martha kan praat.
Ouma Martha loer oor haar skouer en ’n sagte glimlaggie speel om