As die wiel draai. Ena Murray
ENA MURRAY
As die wiel draai
Jasmyn
1
Daar is ’n frons tussen Charlene Killian se oë toe sy die gehoorbuis van die telefoon op die mik terugplaas. ’n Prokureur wil hê sy moet hom kom spreek. Wat sou dit beteken?
Die ou bekende vrees ruk weer aan haar hart. Sedert ’n paar jaar gelede kruip sy elke keer ineen wanneer sy die woord “prokureur” hoor. In die verlede het ’n oproep van ’n prokureur vir haar en haar pa net moeilikheid beteken … probleme wat sy meestal alleen moes oplos na die beste van haar vermoë. Want haar pa, Petrus Killian, het nadat hy bankrot verklaar is, alle belangstelling in die lewe verloor. Petronella Killian, haar ma, was ook nie daar sodat die jong Charlene op haar kon steun nie.
Haar trotse ma se swak hart kon die vernedering van ’n bankrotverklaring nie oorleef nie. Sy het ’n hartaanval gekry en gesterf toe sy moes hoor dat hulle nie meer die trotse en ryk Killians van Ebenhaeser is nie. Die trotsste, en soos die meeste mense haar beskou het, hoogmoedigste vrou in die distrik van Wilgedal, die jare lange leidster van die distrik se hoogste sosiale kringe, die voorsitster van vroueverenigings en ander organisasies, het net beswyk.
Net haar dogter en man het agtergebly om alleen deur die beproewing van ’n bankrotskap te gaan en om, nadat alles verby was, êrens weer met ’n nuwe lewe te begin. Hierdie keer was daar nie ’n spogplaas soos Ebenhaeser wat al vir soveel geslagte die erfenis van die Killians was nie. In der waarheid het hulle sonder ’n enkele sent gesit wat hulle hul eie kon noem, en ook sonder geloof en belangstelling en lus vir die toekoms wat voorgelê het.
Charlene sluit haar oë ’n oomblik. ’n Ligte siddering trek deur haar skraal liggaam. Nooit, nooit sal sy daardie tyd in haar lewe vergeet nie. Eers was daar die ontnugtering en vernedering. Daarna die wanhoop. Toe haar ma se dood. En toe die vraag: Wat moes van haar en haar pa word? Nie net moes sy aanskou hoe haar waardige ma voor haar oë verkrummel tot ’n gebroke vrou en eindelik sterf nie. Sy moes ook sien hoe haar pa, die man op wie sy altyd so trots was, verander in ’n geboë vreemdeling met wanhoop in sy oë en ’n gebroke gees.
Charlene self was op die vooraand van ’n universiteitsloopbaan toe die ramp hulle tref. Die een dag het sy nog drome gekoester oor haar mooi toekoms. Die volgende dag moes sy van al haar lugkastele afskeid neem met die ontsettende besef dat sulke dinge nie meer vir Petrus en Petronella Killian se dogter moontlik is nie.
Charlene laat haar kop sak. Diep binne-in haar klop die pyn van verydeling opnuut. Niemand sal ooit weet wat sy daardie tyd deurgegaan het nie. Geen woorde sal die geweldige aanpassing kan beskryf wat dit van haar geverg het nie. Sy was twintig jaar lank die enigste kind van oënskynlik baie welaf ouers. Sy was soos ’n mot in ’n beskermende kokon toegespin deur die gewaande rykdom van haar pa. Sy het nooit geweet hoe dit voel om nie iets te kry wat sy wil hê nie. “Nee” het sy nooit geken nie, hoe onredelik haar eise ook al soms in haar jeugdige voortvarendheid mag gewees het.
Tot op daardie dag van ontnugtering het sy net altyd gelag en oorgeborrel van pret en lewenslus, want dit was maklik om te lag. Daar was nog nooit rede vir droefheid of teleurstelling nie. Alles is vir haar aangedra, vir haar gedoen, vir haar gegee. Niks was te goed vir die trotse Petronella Killian se enigste dogter nie. Niks was te duur of buite bereik vir Petrus Killian se enigste kind nie.
En toe … Eensklaps was al daardie dinge iets van die verlede. Aan die begin het sy, nes haar ma, geweier om die werklikheid te aanvaar. Dit was haar ma se skielike dood wat haar uit die waas van onwerklikheid geruk het. Sy moes leer dat ’n mens nie jou oë vir die werklikheid kan sluit nie. Haar pa het dit jare lank gedoen. Hy het gesien hoe sy eens gesonde finansiële toestand al meer versleg, maar hy het geweier om te glo dat die skrif aan die muur is. Sulke dinge kan mos nie met die Killians van Ebenhaeser gebeur nie. Wat meer is, die skuld wat kommerwekkend vinnig begin ophoop het, sál mos eendag betaal word. Die droogte sál mos weer verbygaan. Wolpryse sál weer styg.
Toe die eerste dagvaarding kom, kon hy sy eie oë skaars glo. ’n Dagvaarding aan Petrus Killian! Dis verregaande vermetelheid! Waar het jy gehoor dat ’n mens ’n ryk man soos Petrus Killian, gesiene boer van Wilgedal, dagvaar? Die verontwaardiging was groot. Die belediging nog groter. Maar toe nog ander dagvaardings die eerste begin opvolg, het vrees bygekom. Toe die bankbestuurder ook sy kop begin skud, het paniek ingetree. Maar valse trots het hom nog daarvan weerhou om die werklikheid onder oë te sien. Hy was te lafhartig om sy vrou en dogter te waarsku dat dit noodsaaklik geraak het om die rem aan te draai. Die lewe op Ebenhaeser het op die ou trant voortgegaan. Charlene het nog steeds vir elke partytjie ’n nuwe rok gekry. Mevrou Killian het nog vir elke Nagmaal ’n hele nuwe uitset gekoop.
Charlene sidder nog by die herinnering aan die dag toe sy en haar ma agtergekom het dat alles nie pluis is met die Killians se finansiële sake nie. Oudergewoonte het sy en haar ma by Van Blerk, die grootste algemene handelaar op die dorp, ingestap op soek na ’n rok of materiaal vir haar afskeidspartytjie voordat sy universiteit toe sou vertrek. Charlene het eindelik op materiaal besluit, maar net toe sy dit aan die verkoopsdame oorhandig om vir haar toe te draai, maak die winkelier sy verskyning langs hulle.
“Betaal u kontant daarvoor, mevrou?” het hy gevra.
Petronella Killian het hom uit die hoogte aangekyk.
“Hoe bedoel u, meneer Van Blerk? Ons het mos ’n rekening hier.”
Hy het geensins ongemaklik onder die kil blik van die hooghartige vrou gelyk nie. Hy het vasberade teruggekyk.
“Nie meer nie, mevrou. U rekening is gesluit. Alles wat u verder hier koop, moet u kontant voor betaal.”
Charlene was só verstom dat sy die man net kon aanstaar. Dit het gelyk asof haar ma ’n hartaanval kon kry.
“Meneer Van Blerk, ek hoop om u ontwil ek verstaan u nou verkeerd.”
Maar die winkelier was vasberade.
“Ek is bevrees u verstaan my heeltemal reg, mevrou. U kry niks verder op skuld hier nie. U skuld my ’n groot bedrag geld en ek sien nie kans om u langer finansieel te dra nie.”
“Hoe is dit moontlik?”
“U moet redelik wees, mevrou, asseblief. Dis al langer as ’n jaar dat geen rekening van u vereffen of op afbetaal is nie. Ek kan nie so voortgaan nie. Ek moet ook lewe. Ek het ook geld nodig. Ek het al ’n paar keer met meneer Killian gepraat, en dan kom hy net met vae beloftes vorendag. Wel, ek is nie langer met beloftes tevrede nie. Ek kan nie van beloftes ’n bestaan maak nie en nog minder my onderneming daarmee aan die gang hou.” Hy het die stuk materiaal teruggegee aan die verkoopsdame. “Sit dit terug op die rak, juffrou. Ek dink nie juffrou Killian sal meer daarin belangstel nie.”
Sonder ’n verdere woord het hy omgedraai en teruggestap na sy kantoor. Die stilte in die onmiddellike omgewing van die toonbank waar Charlene en haar ma vasgenael gestaan het, was onuithoudbaar. Die twee verkoopsdames agter die materiaaltoonbank het hulle besig gehou met die rolle op die rak, maar dit was vir Charlene asof sy hul gedagtes hardop kon lees. Haar ma was spierwit. Charlene het haar sonder ’n woord aan die arm geneem en die winkel uitgelei.
Hulle het reguit teruggery plaas toe en daar was Petrus Killian verplig om hulle eindelik die waarheid te vertel. Daardie selfde middag het Petronella Killian ’n hartaanval gekry en twee weke later is sy begrawe.
Nie net moes haar ontnugterde verstand hierdie skok saam met al die ander dinge aanvaar nie, maar ook die besef dat die verantwoordelikheid vir haar en haar pa se toekoms, die brood wat hulle die volgende dag moes eet, die dak waaronder hulle moes slaap, op haar skraal, onervare skouers rus. Sy was nog ’n blote kind, pas klaar met skool, en weens die beskermende lewe wat sy tot dusver gelei het, nog meer onervare as ander meisies van haar ouderdom. En tog het sy geweet dat sy daardie verantwoordelikheid op haar sou moes neem. Haar pa het nie eens probeer om ’n stryd aan te knoop nie. Sy het besef dat as sy nie die leiding oorneem nie, hulle albei ten gronde sou gaan.
Dit alles was twee jaar gelede. Met moed wat sy self nie geweet het waar dit vandaan kom nie, het sy die leisels uit haar pa se hande geneem. Die enigste drang wat sy op daardie