As die wiel draai. Ena Murray
intieme huisvriende was, maar nou verkies het om liewer anderpad te kyk wanneer die Killians straataf kom. Ook moes hulle wegkom van die vriende wat ’n skyn van vriendskap probeer handhaaf het, maar wat so duidelik ongemaklik daaromtrent gevoel het dat dit ’n pyniging geraak het om in hul teenwoordigheid te kom.
Hulle het hul paar besittinkies ingepak en na die stad verhuis, waar Charlene daarin geslaag het om vir haar pa ’n werk by die munisipaliteit te kry. Hy verdien maar ’n karige salarissie, maar dit hou hom darem aan die gang. Saam met haar eie kantoorsalaris, wat ook nie veel is nie, kon hulle darem in die twee jaar wat verby is, kop bo water hou.
Die eerste keer in haar lewe moes Charlene leer om ’n sent drie keer om te draai voordat sy dit uitgee. Die eerste keer in haar twintig jaar het sy geleer om op die uitkyk te wees vir uitverkopings en winskopies. Sy het geleer om ’n sokkie te stop totdat dit later net stopsel is, om tevrede te wees met net brood vir aandete, om die stukkies seep in die badkamer te bêre totdat dit genoeg is om weer saamgesmelt te word en om haar tande met sout te borsel.
Aan die einde van elke maand lê Petrus Killian die paar randnote wat hy verdien het in sy dogter se hand, met net so min belangstelling as waarmee hy soggens werk toe gaan. Dis asof die eens energieke boer in ’n gevoellose robot verander het.
Sy beeld verskyn nou voor Charlene waar sy nog roerloos by die telefoon staan. Arme Paps! Hy het in ’n gebroke ou man verander. Charlene het lank gelede reeds besef dat haar pa in werklikheid ’n swakkeling is. Toe dit goed gegaan het, was hy ’n trotse man, maar toe die teenspoed gekom het, het hy gaan lê. En tog bly hy haar pa. Haar liefde vir hom, haar innige jammerte het net verdiep en sy kan hom verskoon. Hy kla nooit nie, maar sy weet watter hel sy daaglikse bestaan vir hom geraak het. Vir ’n man wat sy hele lewe lank gewoond was om bevele te gee, moet dit onbeskryflik moeilik wees om nou bevele te ontvang, dikwels van mense wat hy in die goeie ou dae as sy minderes sou beskou het. Op sy ouderdom, met sy erfenis verbeur en sy lewensmaat dood, kan dit nie maklik wees om van dag tot dag voort te gaan nie.
Die jammerte vir haar pa bring trane in Charlene se oë. Sy dogter is al wat hy nog het. Sy sal hom nie in die steek laat nie. Daar is niks wat sy nie vir hom sal opoffer nie.
Eindelik wys die elektriese horlosie aan die muur dat dit halfvyf is, en sy gaan na die hoof van haar afdeling om toestemming te vra om na die prokureur toe te gaan.
Enkele minute later stap Charlene by die prokureursfirma Du Preez en Van Niekerk se kantoordeur in.
Meneer Du Preez groet haar vriendelik en wys ’n stoel vir haar aan. Die paar formaliteite wat nog afgehandel moes word nadat hulle reeds in die stad gehuisves was, is deur hom behartig. Dus is hulle darem nie vreemdelinge vir mekaar nie en ken Herklaas du Preez die tragiese agtergrond van die jong meisie.
Hy begin haar versigtig pols oor haar en haar pa se huidige omstandighede. Charlene beantwoord sy vrae heeltemal eerlik. Haar oë is egter koel en haar stem trots.
Die ouer man kan nie help om haar te bewonder nie. Hoewel Charlene op die oog af fyn en klein voorkom, weet hy dat daar in dié skraal mensie ’n wil van staal skuil. Daarmee sal hy deeglik rekening moet hou as hy sy opdrag ten uitvoer wil bring. Hy hoor onmiskenbaar ’n tikkie verbittering in haar koel stem, terwyl sy op sy vrae antwoord.
“Ons lewe, as dit is wat u wil weet. Ons eet darem elke dag, ons het klere aan ons liggame en ons slaap saans onder ’n dak.” Die bruin oë kyk sonder huiwering of teken dat sy na simpatie soek in syne. “Wat is die doel agter al hierdie uitvraery, meneer?”
Die prokureur besef dit sal beter wees om liewer nie draaie te loop nie. Hierdie meisie is veels te intelligent daarvoor.
Hy kug eers ongemaklik en vra dan reguit: “Juffrou Killian, sal jy en jou pa daarvan hou om terug te keer na Ebenhaeser?”
Haar oë vlieg wawyd oop. Sy verbleek effens en haar hande gryp die armleunings styf vas. Dan ontspan sy weer en antwoord kortaf: “Dis buite die kwessie. Heeltemal onmoontlik.”
Hy leun effens vooroor en kyk haar stip aan.
“Dit is nie so onmoontlik nie, juffrou. Ek het so ’n aanbod om aan jou en jou pa te rig.”
Charlene is nou heeltemal bleek.
“Wat? Ek begryp nie, meneer.”
“Die huidige eienaar van Ebenhaeser is vertroud met die omstandighede waaronder jy en jou pa die plaas moes verlaat. Hy het gewonder of julle nie miskien daarheen wil terugkeer nie.”
“Hoekom?” vra sy kortaf.
“Hy soek ’n plaasbestuurder.”
“U bedoel ’n voorman,” sê sy weer met daardie tikkie verbittering in haar stem. “My pa is ’n ou man, ’n gebroke man, meneer. Hy sal nie die werk kan behartig nie.”
“Hy weet dat jou pa nie meer ’n jong man is nie, juffrou. Hy het genoeg werkers vir die harde werk op die plaas. Maar hy weet dat jou pa die grond baie liefhet en daarom sien hy in hom die ideale persoon vir daardie betrekking. Hy bied julle gratis verblyf en ’n redelike salaris aan.”
Charlene se verstand wil gaan stilstaan. Terug na Ebenhaeser! Terug na die verlore erfenis van die Killian-geslagte! Maar nie as baas nie … as klaas op hul geboortegrond. Nee! ’n Duisend maal nee! Dan is hy veel beter daaraan toe hier in die stad waar hy soos ’n gevoellose masjien lewe.
Sy staan nou op en haar lippe bewe terwyl die donkerbruin blik onstuimig op die man voor haar rus.
“U kan aan die huidige eienaar van Ebenhaeser sê ons wys sy aanbod van die hand.”
Sonder ’n groet verlaat sy die kantoor, haar oë verblind deur trane. Liewe Vader, hoeveel vernederings sal sy nog moet sluk? Dat die man die vermetelheid het om aan haar pa die voorstel te doen dat hy na Ebenhaeser kan terugkeer as ’n voorman en dit dan nog as ’n besonder groot guns beskou! Sy neem haar voor dat sy haar pa nie eens van die aanbod sal vertel nie. Dit is beter dat hy nooit eens hiervan weet nie. Daardeur sal sy hom oneindig baie pyn spaar. Binne-in haar eie hart is dit rou en seer. Ebenhaeser … Sy hoef nie eens haar oë te sluit om dit alles in haar verbeelding te sien nie: die ou groot moerbeiboom aan die onderpunt van die vrugtetuin, haar ma se spogroostuin in baldadige somerweelde, die stoere ou plaashuis waarin die Killian-geslagte gebore is en gesterf het, die wit afgekalkte muur van die netjiese familiekerkhof waar haar ma ook rus, die tennisbaan wat haar pa spesiaal vir haar vir die vakansietye laat bou het, die swembad, die wilgers by die spruit. Vandag besef Charlene weer opnuut hoe innig deel sy self ook van haar geboortegrond was, hoe diep haar wortels in daardie ou barre aarde ingedring was, watter diep wond die ontworteling nagelaat het.
Haar pa is reeds tuis toe Charlene by hul eenvoudige huisie, wat eintlik maar net drie aaneenlopende kamers is, aankom. Soos dit haar gewoonte is, buk sy af en soen hom teer op die voorkop.
“Middag, Paps. Jammer ek is so laat. Ek gaan maak nou koffie.”
Maar haar pa keer haar.
“Vat eers hier, my kind.”
Haar oë rek toe sy die paar note sien wat hy na haar uithou. Sy neem dit onseker en vra verbaas: “Waar kom dit vandaan, Paps? Dis mos nog nie betaaldag nie.”
“Ek weet, my kind.” Hy ontwyk haar oë en sy kop sak.
Sy kyk hom ondersoekend aan.
“Wat is fout, Pappa?” Daar is vrees in haar stem.
Die ou man se hart krimp ineen toe hy dit hoor. Sy stem is rou toe hy eerlik antwoord: “Hulle … hulle het my afgedank, Karlientjie.” Daar heers ’n oomblik ’n swanger stilte terwyl Charlene verslae na die paar note in haar hand kyk. Hoe gaan hulle ooit deurkom sonder haar pa se salaris? Dís die eerste gedagte wat by haar opkom. Hulle kon darem daarmee die huishuur betaal. Maar nou … Sy kan onmoontlik nie meer bespaar as wat sy reeds doen nie. Dan kyk sy op in haar pa se oë.
“Karlientjie, my … my gedagtes was ’n oomblik nie by my werk nie en … enne … wel, dit was ook nie die eerste keer nie,” sê hy met ’n bewende stem. “En toe het meneer Meyer gesê hulle kan my