Waar die Suiderkruis hang. Sarah du Pisanie
“Nee, vrou. Die tweeling het net begin loop en Katrientjie was seker so ses maande op die plaas, toe Frederika vir haar suster in Johannesburg gaan kuier en vir Katrien en ou Mieta net so met die kleintjies gelos. Om ’n lang storie kort te maak: die volgende wat Stefaans hoor, toe is sy dood. Agterna hoor hy maar sy was weer swanger en is Johannesburg toe om daarvan ontslae te raak en daar was komplikasies.” Martha kyk vinnig op en daar is ’n ongemaklike trek op haar gesig.
“Ek moes dit seker nie vir jou vertel het nie, dit het nou onverwags uitgeglip. Ons het vir die kinders gesê sy het siek geword. Niemand behalwe ek en Stefaans ken daardie deel van die storie nie.”
Aletta knik begrypend. “Dis beter so, veral vir haar eie kinders. Jy hoef nie bang te wees nie, ek sal niks sê nie.” Haar stem is so opreg dat Martha dankbaar glimlag.
“Wat het toe van die twee babas geword?” vra Aletta besorg. “Volgens jou moes hulle ongeveer ’n jaar of wat gewees het?”
“Katrien het hulle grootgemaak.” Martha se oë is sag en trots. “In daardie skraal lyfie skuil staal. Sy was ’n beter ma vir daardie twee kleingoed en vir Annie as wat ek vir my eie kinders was. Dis hoekom Stefaans so lief is vir haar. Voordat hulle kon besluit of hulle gaan trek, moes Katrien eers sê of sy sal saamgaan, anders sou hy nie gegaan het nie.”
“Maar sy was dan nog ’n kind! Twaalf, dertien is nie veel ouer as daardie tweetjies nie,” sê Aletta geskok en beduie na Annie en Martie, wat in een van hul giggelende fluistergesprekke is.
“Wel, ek sê vir jou, Aletta, sy maak tot haar en die kinders se klere. Stefaans het vir haar op haar agtiende verjaardag ’n naaimasjien present gegee. Jy kan maar haar naaldwerk omdop en kyk.” Martha trek haar mond op ’n belangrike plooi en kyk na Aletta asof sy haar uitdaag om presies dit te doen.
Aletta lag sag en druk Martha se arm.
“Hoeveel het jy daarmee te doen gehad?” vra sy en kruip met dié paar woordjies diep in Martha se hart.
“Ek sal vir jou dít sê: sy is enige skoonma se droom. Ou Braam loer kort-kort half verbaas na haar. Ek het deesdae net een gebed en dis dat hy sal sien wat ek sien. Maar die kinders het almal saam grootgeword, en hulle sien haar as ’n sussie. Ek hoop egter van harte dat Braam se oë eerste sal oopgaan.” Martha knipoog vir Aletta, wat vrolik lag.
Katrien bad die kinders in die wa in ’n klein badjie en trek weer hulle skoentjies by hulle nagrokkies aan sodat hulle vir Stefaans en hulle broers kan gaan nagsê.
“Is julle ook handelaars?” vra Gert Pretorius vir Stefaans waar hulle langs die vuur sit. Karl, wat effe eenkant sit, kyk op. Hy hou van Gert met sy oop, eerlike gesig.
“Nee …” Stefaans tel vir Pollie wat langs hom kom staan het op sy skoot en maak sy bene effe oop sodat Mia op die ander been kan klim.
“Nee, ons is boere.” Dis Karl wat antwoord terwyl sy pa nog eers met die kinders doenig is.
“Nou wat gaan julle in Duitswes maak? Ek het gedink hulle soek handelaars en ambagsmense,” sê Gert en sit effens vorentoe soos iemand wat ’n interessante storie voel aankom.
“Nee, setlaars eintlik. Die land is groot en dun bevolk. Ons kry plase feitlik verniet, maar dan moet ons ’n sekere persentasie van ons oes teen ’n spesiale prys aan die Duitse Beskermingstroepe verkoop. Die mense wat al daar was, sê dis die mooiste wêreld. Ons plaas sou ons nie almal kon dra nie, ons is drie broers. En die kleintjies is nog te klein, Pa sal nie nou al kan aftree nie,” sê Karl en beduie met sy kop na Stefaans wat die kleingoed in hulle nekkies soen sodat hulle verspot giggel.
“Wat maar eintlik die deurslag gegee het, neef, is die feit dat die Engelse weer met hulle streke begin.” Stefaans vat die gesprek terug en tel die kinders van sy skoot af sodat hulle vir Karl kan gaan nagsê. “Ná die Jameson-inval is dinge maar nie lekker nie. Nou met dié dat hulle goud ontdek het, sal hulle nie rus nie. Hier is dinge aan die kom.”
Die geselskap langs die vuur begin een-een nagsê en hul waens opsoek. Hulle wil môre vroeg begin sodat hulle vroeg kan uitspan. Die diere moet geleidelik aan die trekkery gewoond raak.
Almal is die volgende oggend teen dagbreek op en daar word ingespan. Dit gaan ’n paar dae neem om aan die roetine gewoond te raak. Gisteraand is die reëlings vir die kamp breedvoerig bespreek. Elke familie sorg vir homself gedurende die dag, want dan is dit nie sulke groot potte kos en water wat gekook moet word nie. Saans kan die vrouens op dieselfde vuur kos maak, maar elkeen gebruik sy eie voorraad. Vir privaatheid sal elke familie effe op sy eie uitspan, en die binnekant van die laertjie sal dan as bymekaarkomplek dien.
Daar is ’n vrolike uitbundigheid in die lug en van die inwoners van Winburg kom waai vir hulle toe die trek in beweging kom.
Helena was vroegoggend nêrens te sien toe hulle ontbyt geëet het nie. Katrien het net gesien hoe Aletta met ’n bordjie beskuit na die een wa toe stap. Dis eers teen tienuur dat Katrien haar voor op die wakis van een van hulle waens sien sit. Netjies aangetrek, nie ’n haartjie uit sy plek nie, en met ’n sambreeltjie om haar teen die son te beskerm.
Faan kom op sy perd verby en toe Katrien later uitloer, sien sy hoe hy langs Helena se wa ry.
Hulle hou vir middagete stil en maak koffie en elkeen gee vir sy gesin iets om te eet.
Braam is dadelik by toe die Pretoriusse intrek en help Helena galant van die wa af. Met haar hand op Braam se arm kom sy nadergesweef en Faan vou vir haar ’n stoeltjie oop. Hy vat haar hand toe sy nader kom en laat haar versigtig op die stoel plaasneem.
Katrien kyk na Danie en skud haar kop in ongeloof vir dié geklike kinderagtigheid.
“Sal dit liewer nie ook waag nie, netnou kry ek weer ’n knyp.” Danie proes van die lag, draai vinnig om en vat kastig aan sy sy.
Laatmiddag toe hulle uitspan, is Faan weer soos ’n hommelby al om Helena se wa en hy haal hulle waterbalie af om te gaan vol maak. Stefaans vang hom egter aan die arm toe hy verbykom.
“Julle doen eers óns werk. Kry eers vir Katrien water sodat sy kan aangaan en dan kan jy jou soos ’n verliefde skoolseuntjie gedra. My magtie, mannetjie, jy is al twee en twintig!” Stefaans is sommer kwaad en Katrien kry lekker tot in haar siel.
Faan kyk vinnig na Katrien, wat elke woord gehoor het, en kyk dan vererg en tog effe verleë weg. Hy gee egter die balie vir Danie toe dié verbykom.
“Vat solank hierdie een, ek wil net gou die ander balie ook kry.” Hy is ongemaklik en vererg hom toe Danie fyntjies vir Katrien oogknip.
Die vleis is nog lekker vars en die heerlike reuk van kos hang oor die kamp. Helena skitter in haar afwesigheid as daar kos gemaak of gewerk word en Aletta vind dit geensins vreemd nie. Sy bedien haar hand en voet, maar Martha brom onderlangs: “Dis glad nie ’n goeie voorbeeld vir Martie en Annie nie, Katrien. Ons sal ons meisiekinders sommer van die eerste dag af moet laat werk op hierdie trek. Hulle twee gaan van vanaand af die skottelgoed was,” sê sy beslis.
“Hulle kom help darem, tannie Martha, ons het hulle reg grootgemaak. Dis darem nie nodig dat hulle dit alleen moet doen nie.” Katrien klink so moederlik dat Martha haar kop skud en haar ’n vinnige drukkie gee.
Faan is ’n bietjie skaam om Helena sommer dadelik weer op te eis en Braam sit styf langs haar teen die tyd dat Faan ’n plek soek om te gaan sit en eet. Helena weet seker teen hierdie tyd dat Karl nie getroud is nie, want sy loer kort-kort onderlangs na hom en fladder haar lang wimpers. Karl kom dit blykbaar nie agter nie, want hy gesels met Dirk en Gert en beduie met sy groot hande dat die spiere op sy boarms bult.
Toe hulle klaar geëet het en die vrouens elkeen haar skottelgoed begin bymekaarmaak, sien Katrien hoe Helena nader aan Karl slenter. Sy kyk vinnig na Faan, wat oorgehaal soos ’n resiesperd staan vir enige opening om nader aan die bron van lig te kom.
“Ek het nie gisteraand gehoor wat jou naam is nie,” sê Helena toe sy voor Karl kom staan en pruil haar onderlippie.
“Karl Liebenberg,” sê Karl en staan ’n bietjie