Dom dzienny, dom nocny. Olga Tokarczuk
coś pięknego w tym dziecku – tak wszyscy mówili. Marek Marek miał prawie białe włosy i anielską twarz. Starsze siostry go ukochały. Woziły go w poniemieckim wózku po górskich dróżkach i bawiły się nim jak lalką. Matka nie chciała go przestać karmić piersią; gdy ją ssał, niejasno marzyła, że dla niego cała mogłaby się zamienić w mleko i wypłynąć z siebie własnym sutkiem, to byłoby lepsze niż cała jej przyszłość jako Markowej. Ale Marek Marek urósł i przestał szukać jej piersi. Znalazł je za to stary Marek i zrobił jej jeszcze kilkoro dzieci.
A mały Marek Marek, mimo że taki śliczny, był niejadkiem, a w nocy płakał. Może dlatego nie lubił go własny ojciec. Gdy wracał pijany, to od Marka Marka zaczynał bicie. Gdy matka stawała w jego obronie, walił ją, gdzie popadło, aż w końcu wszyscy uciekali w góry i zostawiali ojcu cały dom, a ten potrafił go szczelnie wypełnić swoim chrapaniem. Starszym siostrom było żal brata, więc szybko nauczyły go chować się na umówiony sygnał i od piątego roku życia Marek Marek przesiedział większość wieczorów w piwnicy. Tam płakał sobie bezgłośnie, bezszelestnie, bez łez.
Tam też zrozumiał, że to, co go boli, nie pochodzi z zewnątrz, ale z wewnątrz i nie ma związku z pijanym ojcem czy piersią matki. Boli samo z siebie z tej samej przyczyny, dla której rano wschodzi słońce, a nocą gwiazdy. Boli. Nie wiedział jeszcze, co to jest, ale czasem wydawało mu się, że pamięta mgliście jakieś ciepłe, gorące światło, które topi i rozpuszcza cały świat. Skąd, nie wiedział. Z dzieciństwa zapamiętał mrok, wieczny zmierzch. Pociemniałe niebo, świat zanurzony w rozmytej ciemności, smutek i chłód wieczorów bez początku i końca. Zapamiętał też dzień, kiedy do wsi doprowadzono elektryczność. Słupy, które maszerowały przez góry od sąsiedniej wioski, wydawały mu się filarami ogromnego kościoła.
Marek Marek był pierwszą i jedyną osobą z osady, która zapisała się do gromadzkiej biblioteki w Nowej Rudzie. Potem chował się przed ojcem z książką, miał przez to dużo czasu na czytanie.
Biblioteka w Nowej Rudzie mieściła się w budynku dawnego browaru i wciąż wszystko pachniało tu chmielem i piwem, ściany, podłogi i stropy były przesiąknięte tym kwaśnym zapachem. Nawet kartki książek cuchnęły, jakby rozlano na nie piwo. Marek Marek polubił ten zapach. Upił się pierwszy raz w życiu, gdy miał piętnaście lat. Było mu dobrze; zupełnie zapomniał o mroku, nie widział już różnicy między jasnym a ciemnym. Ciało stało się powolne i nie słuchało go – to też mu się podobało. Jakby mógł wyjść poza ciało i żyć sobie obok, nie myśląc, nie czując.
Starsze siostry powychodziły za mąż i znikły z domu. Jeden młodszy brat zabił się niewypałem. Inny był w szkole specjalnej w Kłodzku, więc stary Marek nadal miał do bicia Marka Marka. Że nie zamknął kur, że za wysoko skosił trawę, że urwał ośkę od młocarni, ale gdy Marek Marek miał ze dwadzieścia lat, po raz pierwszy oddał ojcu i od tej pory bili się już regularnie. W tym samym czasie Marek Marek, gdy nie wiedział, co z sobą zrobić i nie miał za co pić, czytał Stachurę. Właściwie to specjalnie dla niego panie z biblioteki kupiły dzieła zebrane w niebieskich okładkach, które udawały dżins.
Wciąż był taki ładny. Miał jasne włosy do ramion i gładką dziecięcą twarz. I bardzo jasne oczy, nawet wyblakłe, jakby straciły kolor, wypatrując światła na ciemnych strychach, jakby zmęczyły się czytaniem tomów w niebieskich okładkach. Ale kobiety bały się go. Z jedną wyszedł przed remizę w czasie dyskoteki i nagle pociągnął ją w czarny bez i zdarł z niej bluzkę. Dobrze, że krzyczała, wyskoczyli inni i obili mu mordę. A on się jej podobał, tylko chyba nie wiedział, jak się rozmawia z kobietą. Albo kiedyś upił się i poharatał nożem znajomego swojej znajomej, jakby miał do niej absolutne prawo, jakby miał prawo nożem bronić własnych praw. Potem w domu płakał.
Pił i lubił ten stan, kiedy nogi same niosą drogą przez góry, a cały środek, a więc i cały ból w środku, jest wyłączony, jakby się pstryknęło wyłącznikiem i nagle zapadła ciemność. Lubił siedzieć w knajpie „Lido”, w gwarze i dymie, a potem nagle znaleźć się, nie wiadomo jak, w polu kwitnącego lnu i leżeć tam do rana. Umierać. Albo pić w „Jubilatce”, a potem nagle iść serpentynami szosy w stronę wsi, mieć zakrwawioną twarz i wybity ząb. Być tylko połowicznie, nieprzytomnie. Łagodnie nie być. Rano wstać i poczuć ból głowy, przynajmniej wiadomo, co boli. Poczuć pragnienie i móc je ugasić.
Marek Marek w końcu dopadł swego ojca. Tłukł nim tak długo o kamienną ławkę, że połamał mu żebra, a stary zemdlał. Przyjechała policja, zawiozła go na izbę wytrzeźwień, potem przetrzymała w areszcie i tam nie było co pić.
Wtedy Marek Marek, między falami bólu głowy, w kacowym półśnie przypomniał sobie, że kiedyś, na samym początku spadał. Że kiedyś był wysoko, a teraz jest nisko. Ruch w dół i przerażenie, nawet więcej niż przerażenie. Nie było na to słowa. Głupie ciało Marka Marka bezmyślnie przejęło ten lęk i teraz dygotało, a serce waliło, jakby się miało urwać. Ale ciało Marka Marka nie wiedziało, co bierze na siebie – taki lęk mogła znieść tylko nieśmiertelna dusza. Ciało udławiło się nim, skurczyło w sobie i trzepało się po ścianach małej celi, toczyło pianę. „Niech cię szlag, Marek”, krzyczeli strażnicy. Przygnietli go do ziemi, związali i dali zastrzyk.
Trafił na odwyk. Snuł się razem z innymi wyblakłymi piżamami po szerokich korytarzach i krętych schodach szpitala. Karnie ustawiał się w kolejce po leki. Łykał anticol, jak komunię. Patrzył w okno i wtedy po raz pierwszy pomyślał, że jego celem jest umrzeć jak najszybciej, uwolnić się z tego rozmemłanego kraju, z tej rudoszarej ziemi, z tego przegrzanego szpitala, ze spranej piżamy, z zatrutego ciała. I odtąd już każda myśl służyła mu do tego – żeby wynajdywać wszystkie możliwe śmierci.
W nocy, pod prysznicem podciął sobie żyły. Biała skóra na przedramieniu rozstąpiła się i ukazało się wnętrze Marka Marka. Było czerwone, mięsiste, jak świeża wołowina. Zanim zemdlał, poczuł się zaskoczony, bo, nie wiadomo dlaczego, myślał, że zobaczy tam światło.
Oczywiście zamknęli go w izolatce, narobili szumu i pobyt w szpitalu przedłużył się. Spędził tam całą zimę, a kiedy wrócił do domu, okazało się, że jego rodzice przenieśli się do córki w mieście i teraz był sam. Zostawili mu konia i tym koniem ściągał z lasu drzewo, ciął je i sprzedawał innym. Zarabiał pieniądze, więc znowu mógł pić.
Miał w sobie ptaka – tak to czuł. Ale to jego ptaszysko było dziwne, niematerialne, nienazywalne i nie bardziej ptasie niż on sam. Ciągnęło go do rzeczy, których nie rozumiał i których się bał: do pytań, na które nie było odpowiedzi, do ludzi, przed którymi zawsze czuł się nie w porządku, do tego, żeby uklęknąć i nagle w rozpaczy zacząć się modlić, nawet nie prosić o cokolwiek, ale po prostu mówić, mówić, mówić w nadziei, że ktoś go słucha. Nienawidził tego stworzenia w sobie, bo przysparzało mu tylko bólu. Gdyby nie ono, piłby sobie spokojnie i siedział przed domem, i patrzył na górę, która rosła przed jego domem. A potem trzeźwiałby i leczył kaca klinem, potem upijałby się znowu bez żadnych myśli, bez winy, bez postanowień. To ptaszysko musiało mieć skrzydła. Czasem waliło nimi na oślep wewnątrz jego ciała, trzepotało na uwięzi, ale wiedział, że ma spętane nogi, może nawet przywiązane do czegoś ciężkiego, bo nigdy nie mogło odlecieć. Mój Boże, myślał, choć wcale w Boga nie wierzył, czemu tak się męczę z tym czymś w środku. Tego zwierzęcia nie imał się żaden alkohol, zawsze pozostawało boleśnie świadome, pamiętało wszystko, co Marek Marek robił, co stracił, co zaprzepaścił, co minął, czego nie dopatrzył, co przeszło mimo. „Kurwa – bełkotał po pijanemu Takiemu-a-Takiemu – czemu ono mnie tak męczy, czemu we mnie siedzi”, ale Taki-a-Taki był głuchy i nic nie rozumiał. Mówił: „Ukradłeś mi nowe skarpetki. Suszyły się na sznurku”.
To ptaszysko w Marku Marku miało skrzydła, spętane nogi i przerażone oczy. Marek Marek przypuszczał, że było w nim uwięzione. Ktoś je w nim uwięził, choć zupełnie nie rozumiał,